Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың  тақырыбы :   Жүсіп Баласағұни    

Сабақтың мақсаты :  а)    Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып,логикалық ойын дамыту, оқу материалына сын көзімен қарап,жолдастық көмекке қашанда әзір болу қасиетіне үйрету;

                                   ә)  сымбатты ,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу;

                                   б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;                                   

Сабақтың түрі :                                Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі :                    кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс :                    тарих

Сабақтың барысы :    а)  Ұйымдастыру кезеңі :

            Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

                Үйге берілген  тапсырманы   сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

          Жүсіп Баласағұнның өмірі жайында мәлімет аз. Ол 1017 жылы Қыз-Орду атымен белгілі Баласағүн қәласында дүниеге келген. Бұл қаланың орналасқан жері жөнінде түрлі пікір бар. Біріншісі Жетісуда, Шу жағалауында, Тоқмақ қаласынан алыс емес жерде десе, екіншісі Жамбыл облысының аумағында, Ақтөбенің жоғарғы жағы дейді. Кейбір деректерде Баласағұн қаласы Қарахан мемлекетінің қолөнер сауда орталығы болғанын айтады. Қағанаттың әлеуметтік-экономикалық өмірін отырықшы да көшпенді аралас шаруашылық құрады. Жүсіп Отырар, Шаш (Ташкент), Тараз, Шу жазығы, Ыстықкөл, Ферғана, Қашғар шаһарларында өркен жайған мәдени ортадан шыққан еді.

               Жүсіп Баласағұнидің «Құтты білік» поэмасы - ең алғаш, ең көне, түркі тілінде жазылған шығарма. «Құтты білік» түркі тектес халықтарға ортақ өлеңмен жазылған трактат. Әдебиеттің ең асыл мұраларының бірі. Онда жалпы адамзат баласын ғасырлар бойы толғандырып келген ізгі мұраттар, оқу, білім, тіл өнері, ел басқару, тұрмыстық мәселелер қамтылған. Бұл шығармадан ақынның аса білімді екенін аңғаруға болады. Кітап ақыл-өсиет, өнеге-уағыз түрінде жазған. Баласағұни осы кітабы арқылы Хас Хәжып (сарай министрі) атағын алған екен.

Кітаппен жұмыс:  Жүсіп Баласағұнидің «Құтты білік» поэмасын мәнерлеп оқиды.

Венн диаграммасы:   Жүсіп Баласағұнидің өлеңін Абай өлеңдерімен салыстырады.

                 Жүсіп Баласағұнидің өлеңі         Абай  өлеңі

Білімді бекіту :   Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Жүсіп Баласағұнидің «Құтты білік» кітабы не туралы?
2. кітаптың кейіпкерлері кімдер?
3. баласағұнидың ойынша шын дос кім?
4. Тілдің пайдасы мен зияны туралы не айтылған?

Бағалау :  Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма :      Жүсіп Баласағұнидің шығармаларын   оқып келу.  

Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың  тақырыбы :          Махмұт Қашқари

Сабақтың мақсаты :   а)   Махмұт Қашқари   өмірінен мәлімет бере отырып,оқушыларды ерлікке адамгершілікке баулу;

                                   ә)  Адам баласында кездесетін жаман мінез құлықтардан аулақ болуға,оларды сынай білуге үйрету;

                                   б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;                                   

Сабақтың түрі :                                 аралас  сабақ

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап, түсіндіру, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі :                   кеспе қағаздар,суреттер, кітаптар

Пәнаралық байланыс :                    қазақ тілі  ,тарих

Сабақтың барысы :    а)  Ұйымдастыру кезеңі :

            Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

                    Үйге берілген  тапсырманы   сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

                Махмұт Қашқаридың толық аты-жөні Махмұд ибн Әл-Құсайын ибн Мұхаммед. Ол

 XI ғасырда Қашқарда туып, Баласағұн қаласында өмір сүрген ғалым. Қарахандар ақ сүйектері ортасынан шыққан. Әкесі Құсайын Мұхаммед Мавераннахрды жаулаушы Боғырханның немересі екен. Барыс ханның уәзірі болып (Ыстықкөлдің оңтүстік жағасы), кейіннен Қашқарға қоныс аударады. Сол жерде білім алып, әрі қарай Бұхара мен Нишапурде жалғастырады. Осы қалаларда оқып жүрген кезінде тіл, фольклор, этнография, география, жаңа жерге орнығу, түркі халықтарының менталитеті қызыктыра бастайды. Жинақтаған мол тәжірибесімен байқағанын ол өзінің басты еңбегі — "Диуани лұғати-ат-түркте" зерделейді. Ғалымның бұл кітабы ерте орта ғасырлық, түркі халқының энциклопедиясы есепті. Онда өте бағалы, кейбір жағдайларда таптырмайтын, XI ғасырда өмір сүрген көптеген түркі тайпалары жайындағы мәліметтер енгізілген. Сөздік этноним, топоним, рулық терминдер, әр түрлі қызмет атаулары, тағамдар мен сусын атаулары, үй, жабайы жануарлар, құстар, айлар мен апта күнтізбе, дәрілік жабдықтар, астрономия, әскери, медициналық, діни т.б. атаулар қамтылған. Кітапта 400 мақал-мәтел бар. М.Қашқари оны 1072-1074 жылдары Халиф Өл-Мұқтадиға арнап құрастырған.

Кітаппен жұмыс:   Кітаптан Қашқаридың  өлеңдерін мә нерлеп оқиды.

Топпен жұмыс:  Қашқари жинаған түркі мақал-мәтелдерін айтып жарысады.

1. Көзден алыстаса, көңілден де алыстар.
2. Хас батыр өткінші жаңбырдай, Білімді мірдің оғындай.
3. Кең тігілген тон тозбас, Кеңесілген іс бұзылмас.
4. Адамның қадірі тіршілігінде.
5. Бөрі көршісін жемес.
6. Күшті есіктен кірсе, Төре түңліктен шығар.
7. Түйе мінген қой арасына жасырынбас.

Білімді бекіту :   Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Махмұт Қашқари ғылымның қандай саласымен айналысқан?
2. Қашқари сөздігінің қазіргі екезде құндылығы неде?
3. ХІ ғасырда басқа елдерден шыққан ғалымдар бар ма?

Бағалау :  Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма :   Махмұт Қашқаридің      шығармаларын   оқып келу.  

http://rahman12.ucoz.com/publ/7_synyp_aza_tili_aza_tili_zh_ne_tekhnologijalar/1-1-0-28

Ахмет Байтұрсыновтың шығармаларын оқытудағы озық үлгілері

Кияшова Нургуль Турсунова

Өскемен қаласы әкімдігінің «Ахмер орта мектебі» КММ

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

ХХ ғасырдың басында қазақ елінің егемендігі жолында аянбай тер төккен Алаш азаматы, мемлекет қайраткері, қазақ ғылымы мен білімінің қалыптасуы мен дамуына өлшеусіз үлес қосқан ақын, қазақ тілі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы, ағартушы, ғалым – Ахмет Байтұрсынов.

Күреске толы ғұмыры қазақ халқының мүддесіне арналған. Халық ағарту ісіне ерен еңбек еткен тұлға – Ахмет Байтұрсынов, халық санасын ояту мақсатында жан-жақты ізденіп, өлең-жыр жазған, оқу құралдарын жасаған, халық ауыз әдебиетінің үлгілерін жинап, аудармамен шұғылданған.

Қазақ әдебиеті сабақтарында оқушыларға Ахмет Байтұрсыновтың өмірі мен шығармашылығын оқытуда, тақырыпқа байланысты диалог, қойылымдар әзірлеу, рөлдік ойындар ойнату,  мәнерлеп оқу және оқыту, әр түрлі сызбаларды толтырту, модельдер жасату, венн диаграммасы, бес жолды өлең, ассоциация, тағы да басқа стратегияларды қолдана отырып, орындатуға болады.

• Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы:

1. Жылнамалық кезеңдерін толтыру (Ахмет Байтұрсыновтың өмірі мен шығармаларына байланысты)

2. «Галереяны шарлау» әдісін қолдану.

Ахмет Байтұрсыновтың өмірі мен шығармашылығына арналған бұрыш дайындау.  Оқушылар сыныпта бұрыштарды аралап, өздеріне таныс емес мәліметтерді жазады. Топ мүшелері бір-біріне дайындаған мағлұматтарымен таныстырады. Әр топтан бір-бір оқушыдан шығып, мәліметтерін қорғайды.

• Шығармаларын зерттеуге байланысты:

1. Семантикалық карта толтыру

2. Салыстырмалы талдаулар жасату арқылы

3. Өлең шумақтарын талдату арқылы.

4. Ақынның мысалдарын оқытуда:

Ақынның алғашқы кітабы – “Қырық мысал” (1909ж). “Қырық мысалда” автор Ресей отаршыларының зорлық-зомбылығын, қазақ халқының сол тұстағы ауыр халін жұмбақтап, тұспалдап мысалмен жеткізген. Ол көлемі шағын, идеясы ұғынықты, тілі өткір мысал жанрын ала отырып, саяси-әлеуметтік, танымды-тәрбиелік, ағартушылық мәселелерді көтеру арқылы халық санасын оятуға зор ықпал ете білген.

“Өгіз бен бақа” мысалын 36 жол өлең түрінде И.Крыловтан аударған.

• Мысалды мәнерлетіп оқытып, әр шумаққа тақырып қойғызу. Әр тақырып сол шумақтың айтайын деген ойына сәйкес келуін қадағалау.

1 шумаққа – Сусаған өгіз

2 шумаққа – Бақаның қызғанышы

  3 шумаққа – Бақаның ісіп кебуі

  4 шумаққа –       Әліңе қара    достым

5 шумаққа –

6 шумаққа – Жаңа туған      айдамын

7 шумаққа – Бақаның өлімі

8 шумаққа – Күндестіктен пайда жоқ

9 шумаққа – Әлін білмеген әлек

• Сонымен қатар, салыстыру, зерттеу әдістерін қолдана отырып, мына кестені толтыртуға болады.

• И.Крыловтың бұл мысалын аударған Абай Құнанбаев пен Ахмет Байтұрсынов аудармаларына салыстыру жұмыстарын жүргізуге болады. Венн диаграмасы арқылы да.

• Шығарма кейіпкерлеріне мінездеме жасату үшін, мына кестені толтырутуға болады.

• Мысалдарын «Хикая картасымен» жұмыс жасатуға болады. «Қасқыр мен қозы», «Аққу, шортан һәм шаян», «Өгіз бен бақа», т.б. мысалы бойынша әр эпизодтың суретін салдырту.

• Сөздікпен жұмыс жасату. «Көршіңді шақыр» ойынын ойнату.

Сайран ету, қыдыру-гулять, прогуляться
Дән-зерно
Көкке қарау – смотреть на небо
Қожа - хозяин
Қайран қалу - удивляться
Егінші-земледелец
Тәкаппар-высокомерный
Тағзым-поклон
Көпке балау -приравнивать со всеми
Шікірею - кичиться

• Ақынның «Егіннің бастары» мысалын оқытқанда:

«Стоп-кадр» стратегиясын  пайдалануға болады.

«Әңгіме» кестесін толтырту

3. Сатылай кешенді талдау

1. Авторы :
2. Тақырыбы:
3. Жанр түрі :
4. Идеясы :
5. Шумақ :
6. Тармақ :
7. Бунақ :
8. Буын саны :
9. Ұйқас түрі :

• Түсіндірме сөздік :
• Өлеңнің тәрбиелік мәні :

4. Ақынға не кейіпкерлерге модель жасату арқылы.

Мысалы, ақын мысалдарындағы кейіпкерлерінің моделін жасату. Домбыра, бәйтерек, күн,  жұлдыз, қыран құс, гүлге, т.б. Салған модельдерін мәтіннен берілген мінездемелерімен дәлелдету.

5. Тірек сөздер арқылы

Мысалы, Ахмет Байтұрсыновтың  «Малшы мен маса» мысалын оқытқанда, тірек сөздерді қолдану арқылы

6. Рөлге бөліп оқыту арқылы.

Жалпы, дамытуда рөлдік ойындардың алатын орны ерекше. Рөлге бөліп оқыту арқылы, оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасқа түсу, өздеріне деген сенімділіктері оятады, бірін-бірі тыңдай білуге, мұқиятылыққа баулиды.

7. «Драма» стратегиясы

«Егіннің бастары» мысалы бойынша драма стратегиясын қолданамыз. Яғни, оқушылар қойылымы қояды.

8. Оқушылардың ойлау белсенділіктерін арттыру, іздендіру мақсатында әдеби талдау сұрақтары арқылы

Мысалы, Ахмет Байтұрсынов «Анама хат» өлеңін оқытқан кезде, Егер сен ақынның орнына болсаң, өлеңді қалай аяқтар едіңдер?

9. Оқушылардың функционалдық сауаттылықтарын артыру мақсатында да мынандай жұмыс жүргізуге болады:
10. Шығармадағы бақаның жолдасының сөзі қандай болды деп жорамалдайсыз?

А)  қалпыңда қарның менен пішінің

Ә) қалпыңда қарның менен түрің

Б) қалпыңда қарның менен бойың

В) қалпыңда қарның менен түсің

2. Өгіз қайда келді?

А) тауға                Ә) көгалға                      Б) өзенге                         В) көлге

3. Бақаның ісіне қарап, оның қандай екенін білдіңіз. Бақа мінезінің бір көрінісін жазыңыз. Жауабың нақты болсын (мысалмен дәлелдеу керек)
4. Ақынның орнында болсаңыз, өлеңді қалай аяқтар едіңіз.
5. Өлең құрылысына талдау жасатуға болады

Бір а-дам \ жас ба-ла-сын  \ жа-ны-на ал-ды,      - 12
Е-ке-уі сай-ран е-тіп  \ ке-тіп қал-ды.                  - 11
Қы-ды-рып \ әр-лі-бер-лі жүр-ді да-ғы,               -11
Е-гін-ші  \ е-гін ек-кен \ жер-ге бар-ды.               -11

• Сыни тұрғыдан ойлау стратегияларының оқушыларды еркін сөйлеуге, сөз ұшқырлығын ұштауға, өз ойын қысылмай жеткізе білуге мол әсері бар.

Ассоциация құру. Мысалы, ақынның кім екенін анықтау. Ахмет Байтұрсынов

11-сыныптарда Ахмет Байтұрсыновты қорытындылау кезінде, мынандай топтастыру стратегиясы арқылы қорытуға болады. Яғни, оқушы өз ойларын жеткізе отыра, дәлелдейді.

«Зуылдақ» ойынында ойната аламыз.

«Сана саяжолы»

«Синквейн» немесе бес жолды

Зат есім - 1

Сын есім -2

Етістік - 3

Сөйлем

Синоним

Қорыта келгенде, ақынның  оқытуда озық технологияларды қолдану– заман талабы болып табылады. Сондықтан оқушыларымызды жаңа заман талабына сай білімді, жан-жақты, мемлекеттік тілді үйрете отырып, қазақ әдебиетіне деген қызығушылықтарын оята отырып, өз ойларын жеткізе алатын, кез келген адаммен тілдік қарым-қатынасқа түсе алатын, мәдениетті, өнерге икемді тұлға болуы үшін оқушы бойындағы коммуникативтік құзіреттілікті дамыту ұстаздардың қолында.

Пайдаланған әдебиеттер :

1. Байтұрсынов, А.Әдебиет танытқыш :Зерттеу мен өлеңдер /Ахмет  Байтұрсынов.-Алматы:Атамұра,2003.-206 б.
2. “Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл
3. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
4. Байтұрсынұлы А. Жан сөзімді кім түсінер ?- Алматы:Қазақстан:А.Байтұрсынұлы атындағы қор,1994.- 112 бет.

Батыс Қазақстан облысы Жаңақала ауданы №3 жалпы орта білім беретін қазақ мектебінің қазақ тілі әдебиеті пәні мұғалімі Жаманкулова Аягул Орынгалиевна

Сабақтың  тақырыбы: А.Құнанбаев  «Жазғытуры» өлеңі, Қарасөздері

Сабақтың мақсаты:  Ұлы  ақын  Абайдың шығармашылығы  бойынша өткен сабақты пысықтау.

Дамытушылық:  Ақын шығармаларының кез-келгенін талдай  білу дағдысын одан әрі қалыптастыру,өз пікірі эстетикалық талғамы бар, сауатты оқырман даярлау.

Тәрбиелік:  Оқушыларды адамгершілікке,еңбекке,имандылыққа,ата-ананы қадірлеуге,жауапкершілікке тәрбиелеу.

Көрнекілігі:  Ақын портреті,слайд,қарасөздер кітабы, бейне ролик.

Сабақтың эпиграф: « Асыл сөзді іздесең,

                                       Абайды оқы, ерінбе!»  С.Торайғыров

Сабақтың түрі:   Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі:   1. сұрақтарға жауап   

2. реферат қорғау
3. топтастыру әдісі

                                4.инсерт әдісі

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру  бөлімі

                                     а.  амандасу

                                     ә.   кезекшімен сұхбат

Үй  тапсырмасы:   Ұяшықтарға жасырылған сұрақтар арқылы тексеру

1.       Абай қай жылдары өмір сүрді?
2. «Абай жолы» романының авторы кім?
3. Ұлжан Абайға кім болып келеді?
4. Абайдың шын аты кім?
5. Абай кай жерде дүниеге келді?
6. Абайдың аяқталмаған поэмасы қалай аталады?
7. Абай «Приходская школында» қанша уақыт оқыды?

   Жаңа сабақ

Жаңа сабақтың тақырыбын ашу үшін интербелсенді тақта арқылы жазғытұры мезгілі бейнеленген сурет корсетілді.

Абайдың қарасөздерін бейне ролик арқылы бесінші қарасөзін тыңдады.Осы көрнекіліктер арқылы оқушылар өз пікірлерін ортаға салып, сабақ тақырыбын ашты.

   Абайда дыбысты топ-тобымен қайталаушылықта жиі кездеседі.        Мысалы:  Жазғытұры  олеңіндегі :

              Түйе боздап, қой қоздап, қорада шу

               Көбелекпен құстарда сайда ду-ду,-

Деген үзіндіде боздау,қоздау,шу,ду,құстар,көбелек деген ұқсас ұйқас дыбыстарды қайталау арқылы өлеңнің әсерлілігін күшейтіп берген.

Қарасөз дегеніміз- ғылым туралы,философия туралы,дін туралы қарасөзбен жазылған еңбек.  А.Құнанбайұлының  1890-1898 ж арасында жазылған  45  қарасөзі бар.

 Топтастыру әдісі:  « Абай  кім?»

                                                  ұлы ақын    

          аудармашы                      АБАЙ                         сазгер

                    күйші                                                      ел билеуші

                                                  философ

Оқушылар 3 топқа бөлініп әр түрлі тапсырмалар беріледі.

  1 топ- Ибрахим

          Абай өмірімен шығармашылығы

   2 топ-Телғара

          Абайдың қарасөздері туралы түсінік беріп,кейбір қарасөздеріне       тоқталып кету

   3 топ-Абай

          Жазғытұрым өлеңін мәнерлеп оқып,жылдың қай мезгілі бейнеленгенін  айту

Сабақты бекіту  Инсерт әдісі:

 Білемін                Үйрендім            Білгім келеді

Оқушылар өз ойларын ортаға салып, бөлісті.

 Сабаққа белсене қатысқан оқушыларды бағалау

 Үйге тапсырма : Абайдың қарасөздерінен өздеріңе ұнағанын жаттау

«Менің сүйікті  ақыным » тақырыбында эссе жазу

Қорытынды

            «Асыл сөзді іздесең,

        Абайды оқы, ерінбе.

        Адамдықты көздесең,

        Жаттап тоқы,көңілге,-деп ақын Сұлтанмахмұт жырлағандай,    Абай өлеңдерін, сырлы да,сұлу сөздерін оқып, көңілімізге тоқиық..   «Абай –таусылмайтын жыр, таусылмайтын ән».

   Сондықтан да одан ғибрат, өнеге алудан жалықпайық..

Сабақтың  тақырыбы :          ТАХАУИ АХТАНОВ

Сабақтың мақсаты : білімділік – жазушының өмірі мен шығармашылығына шолу жасау,оқушыларға жаңа білімді өздігінен игерту арқылы шығарманың мазмұны,тақырыбы мен идеясын ашу;

                                       дамытушылық -  шығармашылық қабілеттерін дамыту,ойларын нақты,дәл жеткізе білуге,позициясын қорғай білуге дағдыландыру,сөйлеу тіліне,сөйлеу мәдениетіне көңіл бөлу,дүниетанымын кеңейту,пәнаралық байланыс арқылы пәнге қызығушылығы мен белсенділігін арттыру;

                                        тәрбиелік – туған жеріне,атамекеніне деген сүйіспеншілігін ояту,патриоттық сезімдерін қалыптастыру.                                 

Сабақтың түрі :                                 дамыта оқыту

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,  деңгейлеп оқыту,түсіндіру  т.б

Сабақтың көрнекілігі :                    кітаптар,электронды оқулық

Пәнаралық байланыс :                    тарих

Сабақтың барысы : 

                                    а)  Ұйымдастыру кезеңі :

               Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

                    Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.                        

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

                   Жазушы Тахауи Ахтанов 1923 жылы Ақтөбе облысы, Шалқар ауданында дүниеге келген. Ұстаз болуды армандаған жас жігіт Алматы қаласына келіп, Абай атындағы қазақ педагогика институтына оқуға түседі. 1941 жылы соғыс басталып, студент Тахауи майданға аттанады. Майдан шебінде жүрсе де, қолынан қаламын тастамай, әскери газет-журналдарға мақалаларын жариялап жүреді. Отты мақалалары арқылы жауынгерлерге отаншылдық рух беріп, жеңістің жақындауына қарудың да, қаламның да ұшымен үлес қосады. Жеңіспен елге оралып, өмірдің, сұрапыл соғыстың қиындық мектебінен өтіп келген, жауынгер жазушы басқа жолды таңдамай, әдебиетке келеді.

               Т.Ахтанов қаламынан әңгіме, хикаят, роман және драмалық шығармалар өмірге келді. Жазушы өз басынан өткізген, көзі көрген Ұлы Отан соғысындағы суретті "Қаһарлы күндер" атты романында жазды. "Дала сыры" хикаяты үшін жазушыға 1966 жылы Абай атындағы Мемлекеттік сыйлық берілді. Ал драматург жазушының "Сәуле", "Боран", "Ант", "Әке мен бала", "Махаббат мұңы" драмалары, "Арыстанның сыбағасы", "Күшік күйеу" атты комедиялары ұзақ жылдәр сахнада қойылып, көрермендерге күлкі, қуаныш сыйлады.

Кітаппен жұмыс: кітаптан    шығармаларын оқып,хранологиялық таблица сызады.  

Білімді бекіту:  Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын.   Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

1. Қай жылы Мемлекеттік сыйлық берілді?
2. Қандай романдары бар?

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:     Тахауи Ахтановтың өмірбаянын оқып келу.

Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың  тақырыбы :       Күй аңызы  

Сабақтың мақсаты : білімділік – «Күй аңызы» туралы мәлімет бере отырып, жазушының өмірі мен шығармашылығына шолу жасау,оқушыларға жаңа білімді өздігінен игерту арқылы шығарманың мазмұны,тақырыбы мен идеясын ашу;

                                       дамытушылық -  шығармашылық қабілеттерін дамыту,ойларын нақты,дәл жеткізе білуге,позициясын қорғай білуге дағдыландыру,сөйлеу тіліне,сөйлеу мәдениетіне көңіл бөлу,дүниетанымын кеңейту,пәнаралық байланыс арқылы пәнге қызығушылығы мен белсенділігін арттыру;

                                     тәрбиелік – туған жеріне,атамекеніне деген сүйіспеншілігін ояту,патриоттық сезімдерін қалыптастыру.                              

Сабақтың түрі :                                Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі :                    кітаптар,қосымша материалдар т.б

Пәнаралық байланыс :                    тарих,ән-күй

Сабақтың барысы : 

                                    а)  Ұйымдастыру кезеңі :

                Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

                    Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.                        

1. Қай жылы Мемлекеттік сыйлық берілді?
2. Қандай романдары бар?

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

                  Жазушының алғашқы әңгімесі «Күй аңызы». Т. Ахтанов өнер құдіретінің ботасы өлген бозіңгеннің тарамыс болған терісіне жан беріп, суалып біткен желінін сүтке толтырганын айтады. Естемес күйшінің ауыр тағдыры, өз көкірегіндегі зары, алдамшы бір үміт сәулесіне елтуі әңгімеде тартымды тілмен баяндалады. 

            Т.Ахтановтың ең алғашқы әңгімесі. Әңгіменің негізгі тақырыбы — өнер құдіреті. Естемес деген күйшінің ауыр тағдыры. Ол өзінің мұңлы да зарлы күйі арқылы ботасы өлген бозінгеннің тақырдай қатып қалған қайыс жонын жұмсартып, тіршілікке нәр бергендей болды.

             «...Нардың түрі жүдеу, бүйірі солып, өркеші қамшылар жағына қисая бастаған. Тамыры семіп, кішірейіп бара жатқан ірі тұлғасы, күйіс қайырмай, қыбыр етпей тұрған мүсәпір бейнесі, әсіресе, телміре қараған жасқа толы үлкен мөлдір көзі күйшіге қатты әсер етті...»

               Күй құдіреті жануар екеш жануарға да әсер етті. «Нар идірген» күйі осылай туыпты деген аңыз бар.

Кітаппен жұмыс: Екі жолаушының портретін суреттеген жерді тауып оқыңдар..  

Білімді бекіту:  Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын.   Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

1. «Нар идірген» атты күй қалай дүниеге келіпті?
2. Ботасы өлген аруана Естеміске қалай әсер етті?
3. Жазушы күй туралы, күйші туралы неге осынша тебіреніп жазады деп ойлайсыңдар?

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:      «Қазақ күй өнері» деген тақырыпқа шығарма жазып  келу.

 Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың  тақырыбы :         Шерхан Мұртаза «Бесеудің хаты»

Сабақтың мақсаты : білімділік -   ақынның өмірі мен өскен ортасын таныту,шығармаларын оқыту,ақынның    айтар ойын ашу,талдау,эстетикалық көзқарасы қалыптасқан оқырман дайындау; дамытушылық – оқушының сөз байлығын,сөздік қорын байыту,әдеби шығарма идеясын таныту,еркін сөйлеуге,өз ойын ауызша да,жазбаша да жүйелі  жеткізуге балу,  тәрбиелік -  оқушының туған жерге деген,Отанға деген сүйіспеншілігін арттыру,елжандылыққа тәрбиелеу                                 

Сабақтың түрі :                                жаңа білімді игерту

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,шығармашылық іздену,салыстыру

Сабақтың көрнекілігі :                    кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс :                    тарих

Сабақтың барысы : 

                                    а)  Ұйымдастыру кезеңі :

   Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

                    Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.    

1. «Нар идірген» атты күй қалай дүниеге келіпті?
2. Ботасы өлген аруана Естеміске қалай әсер етті?
3. Жазушы күй туралы, күйші туралы неге осынша тебіреніп жазады деп ойлайсыңдар?

                                            б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

              Шерхан Мұртаза 1932 жылы Жамбыл облысының, Жуалы ауданындағы Мыңбұлақ аталатын ауылда дүниеге келген. Талапты жас онжылдықты бітірген соң, М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне оқуға түседі. 1955 жылы сол кездегі ең таңдаулы, беделді оқу орындарының биік талаптары мен қатал сындарынан мүдірмей өтіп, ұстаздарының озық дәстүрі мен ұлағатты дәрістерін, зиялы тағылымдарын өз бойына мейлінше мол сіңіріп, талантты маман болып, елге оралады.

Драматург, жазушы, журналист, қоғам қайраткері Шерхан Мұртаза қай салада еңбек етсе де, халықтың сөзін айтып, жоғын жоқтайды. Оның мінезіндегі турашылдығы, еңбекқорлығы өзі жасаған кейіпкерлер бойы-нан табылып жатады. Драматургтың "Сталинге хат", "Бесеудің хаты", "Жетім бұрыш", т.б. пьесалары республикалық, облыстық театр сахналарында қойылған. "Бұлтсыз күнгі найзағай", "Мылтықсыз майдан", "41-жылғы келіншек", "Интернат наны", т.б. хикаяттар мен әңгімелер жинағы, көп томды "Қызыл жебе" романы жарық көрді.

Көркем шығармалардың бір түрі — драмалық туындылар. Драмалық туындылар, яғни пьесалар театр сахнасына қоюға арнап жазылады. Осыған байланысты пьесаның көлемі, құрылысы, тілі, адам мінезін танытуы тұрғысынан өзге жанрдағы туындылардан өзіндік ерекшеліктері бар.

Драмалық туынды құрылысындағы ерекшелік оның кейіпкерлердің диалогі (диалог - оқиғаға қатысушы бірнеше адамдардың өзара сөйлесуі) мен монологіне (монолог -- әдетте, бір кейіпкердің сөзі, түрлі жағдайлардың әсерімен оның өзімен-өзі сырласуы, толғанысы) құрылуы. Диалог те, монолог те пьесадағы тартысқа қатысушы адамдардың алуан мінезін, көзқарас-мақсатын айқын танытатындай мағыналы да көркем болуы керек. Өйткені драмалық, туындыда автор басқа жанрлардағы шығармадағыдай (мәселен, әңгіме, повесть, т.б.) оқиғаларды өзі баяндап, әңгімелеп, кейіпкерлеріне мінездеме беріп отырмайды. Драматург адам мінезін де, тартысты да, бейнелеп отырған өмір шындығын да тек пьеса кейіпкерлерінің сөзі (диалог, монолог) мен іс-әрекеттері арқылы ғана көркем танытады. Қысқа түсіндірме түрінде келетін автордың сөзі ремарка деп аталады.

Пьесаның тағы бір ерекшелігі — оқиғаны, тартысты сахналық қойылым барысында актерлердің ойыны арқылы көрерменнің көз алдында дәл қазір, осы сөтте өтіп жаткандай етіп танытуы.

Жазушы, драматург Ш.Мұртаза өз шығармаларына тарихи оқиғаны өзек етіп алады. Тарихи шындықты көркем шығарма етіп беру оңай емес, себебі ол шындықты елдің бәрі біледі. Ел білген шындықты көркем сөздің қуатымен қайта жаңғырту, оқырманының жүрегінен өткізу нағыз талантты жазушының ғана қолынан келеді.

Ш.Мұртазаның "Бесеудің хаты" атты драмасына арқау болған — ел басына түскен азапты күндер, қолдан жасалған аштықтан қырылған екі миллион халықтың тағдыры. Драматург сол кездегі өкімет басшыларымен, оның қасындағы жандайшаптардың бейнесіне жан бере суреттейді. Әр кейіпкер өзінің сөзі арқылы танылып жатады. Қасіретті қолдан жасап отырған Сталиннің теріс саясатын, асыра сілтеп отырған Голощекиннің көрсоқырлығын жазушы Ғ.Мүсірепов (негізгі кейіпкер) ашына жеткізеді.

Ш.Мұртазаның драматург ретіндегі шеберлігінің өзі сонда, ол кейіпкерінің мінез-құлқын ғана ашып қоймайды, оның жандүниесін көрсетеді, оқушы кейіпкердің даусын естиді.

Кітаппен жұмыс: «Бесеудің хаты» драмасын рөлдерге бөліп оқиды.

 Топпен жұмыс:  1-топ: Әр кейіпкерге мінездеме беріңдер

А) Драмадағы Ғабит Мүсірепов қандай адам?

Ә) Голещекин қандай кейіпкер?

                                  2-топ: Құрамысов пен Ивановты салыстырыңдар?

                                         Құрамысов                   Иванов

Білімді бекіту:  Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын.   Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

1. Жазушы кейіпкерлер бейнесін қалай ашқан?
2. Сталин туралы тарихтан не білесіңдер?
3. Т.Рысқұлов кім?

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:      « Елім-ай» деген тақырыпқа шығарма жазып  келу.

Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:        Қабдеш Жұмаділов

Сабақтың мақсаты:   а) Жазушының өмірінен мәлімет бере отырып, ерлікке, адамгершілікке баулу;                                                                                                                                 

                                            ә) Көркем прозаға деген қызығушылыққа,халықтың құсбегілік өнерін түсіне білуге тәрбиелеу;

                                         б) Эстетикалық талғауларын кеңейту,табиғатты қорғауға баулып эклогиялық тәрбие негіздерін беру.

Сабақтың түрі:                   аралас сабақ

Сабақтың әдісі:                  сұрақ-жауап, түсіндіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі:      кітаптар,тірек сызбалар  т.б.

Пәнаралық байланыс:      тарих

Сабақтың барысы:

                                   а)  Ұйымдастыру кезеңі:                                                                                                                                                                                                                                                             Оқушылармен амандасу,түгелдеу,  оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                   ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

                    Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.    

                                   б) Жаңа сабақты түсіндіру:

           Алпысыншы жылдардың басында әдебиетке келген жаңа буын өкілдерінің кеуде тұсында Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты,жазушы Қабдеш Жұмаділов тұр.Елуінші жылдардың ортасынан бастап Қытайдан Қазақстанға мемлекеттер арасындағы келісім бойынша көшіп келген,шекара бұзып қашып келген мың сан еңбек тобы,сан алуан кәсіп иелері,бауырластарымыздың арасында көптеген көзі ашық оқығандар,ақын-жазушылар,әнші-күйшілер,артистер,өнерпаздар,қызмет басында болған мансапты адамдар көп еді.Адам қаны судай боп аққан соғыстар,кісі сүйегі ақсөңке боп қалған ашаршылықтар,отаршылдық тепкісі,таптық қудалау кесапаттарынан шекара асып кеткен қандастардың үлкен толқыны қайта көтеріліп,Қазақстанның шығыс аймақтарына қоныстану арқылы көп жаңалық ала келді.Осы қандастарымыз арқылы халқымыздың жойыла бастаған тамаша ұлттық дәстүрлері,әдет-ғұрыптары,от басы-ошақ қасының рәсімдері,діни тағлымдар қайта оралып,жандана дами бастады.Теңіз тектес тіл байлығы қайта оралды.Осы ұлы қауымның бір баласы,тасты тесіп шыққан қарағай мінездес жазушы – Қабдеш Жұмаділов.

    Қабдештің туған ауылы Семейдің Мақаншысынан алыс емес – Тарбағатайдың арғы беті,халықтың ырыс-берекесін,дәстүр-салтын сақтаған,мың жылдар бойы қалың қазақ мекен еткен құтты жер.Ата-бабалары Жұмаділ,Күдері,Смайылдар – ел ішінде беделді,сыйлы адамдар,мешіт салған діндарлар.

әңгімесі: «Қаздар қайтып барады»

романдары: «Соңғы көш», «Дарабоз»

повестері: «Көкейкесті», «Қарауыл», «Бір түп тораңғы»

Білімді бекіту: 1.Қ.Жұмаділовтың туып өскен ортасы туралы не білесіңдер?

2.Қ.Жұмаділов шығармасындағы Қабанбай бейнесі туралы ой толғап көріңдер.

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:  Қ.Жұмаділовтың өмірін,шығармаларын оқып келуге беремін.

 Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың  тақырыбы :     Қабдеш Жұмаділов   «Қаздар қайтып барады»

Сабақтың мақсаты : а) Жазушының  шығармаларынан  мәлімет бере отырып, ерлікке, адамгершілікке баулу;                                                                                                                                

                                               ә) Көркем прозаға деген қызығушылыққа,халықтың құсбегілік өнерін түсіне білуге тәрбиелеу;

                                         б) Эстетикалық талғауларын кеңейту,табиғатты қорғауға баулып эклогиялық тәрбие негіздерін беру.                                 

Сабақтың түрі :                                Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі :                   кітаптар,қосымша материалдар

Пәнаралық байланыс :                    тарих

Сабақтың барысы : 

                                    а)  Ұйымдастыру кезеңі :

   Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

              Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.    

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

                 Жазушы Қабдеш Жұмаділовтің "Қаздар қайтып барады", "Сарыжайлау", "Шарайна", "Сәйгүліктер" тәрізді әңгіме, хикаят жинақтары, "Көкейкесті", "Бақыт жолында", "Атамекен", "Соңғы көш" романдары жарық көрді. Жазушы "Тағдыр" романы үшін мемлекеттік сыйлыққа ие болған.

              Халықтың  дүние танымын терең бейнелейтін, өмірлік тартыс сырын тап басып, дәл суреттейтін дарынды жазушы - тарихи шығармалардың да шебері. Жазушының "Қаздар қайтып барады" әнгімесіндегі қарттың бала кезде табанынан топырағының ыстығы өтіп, қасиеті сіңген туған жерін жат елде жүріп бір сәт те ұмыта алмауы шынайылығымен жаныңды толқытады. Оның туған жерге деген ұлы сағынышы, елге жету жолындағы қым-қуыт қиыншылықтарға төзе білуі ешкімді де бейтарап қалдырмайды.

            "Алпысыншы жылдардың орта шенінде жұртшылық назарын бірден елең еткізген - «Қаздар қайтып барады» әңгімесі еді. Осы әңгімеде тау асып, тас басып, көп қиыншылықпен шекарадан өтіп келіп, өзінің атамекеніне жетіп жығылған Байтас шалдың тағдыры бейнеленген. Сонымен қатар жазушының "Соңғы көш" дилогиясы мен "Тағдыр" романы дүниеге келді.

Қабдеш - тілге аса бай және әр сөздің сиқырлы бояуын жан-тәнімен нәзік сезінетін жазушы."

Кітаппен жұмыс: «Қаздар қайтып барады» әңгімесін мәнерлеп оқиды

Білімді бекіту: Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

1. Қарт қайда сапар шегіп келеді?
2. Қарт жолда қандай қиыншылықтарды басынан өткізді?
3. Әңгіменің «Қаздар қайтып барады» деп аталу  себебін қалай ұғынасыңдар?

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:  Қ.Жұмаділовтың  шығармаларын оқып келуге беремін.        

 Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың  тақырыбы :  Олжас Сүлейменов «Арғымақ»    

Сабақтың мақсаты : білімділік – жазушының өмірі мен шығармашылығына шолу жасау,оқушыларға жаңа білімді өздігінен игерту арқылы шығарманың мазмұны,тақырыбы мен идеясын ашу;

                                       дамытушылық -  шығармашылық қабілеттерін дамыту,ойларын нақты,дәл жеткізе білуге,позициясын қорғай білуге дағдыландыру,сөйлеу тіліне,сөйлеу мәдениетіне көңіл бөлу,дүниетанымын кеңейту,пәнаралық байланыс арқылы пәнге қызығушылығы мен белсенділігін арттыру;

                                        тәрбиелік – туған жеріне,атамекеніне деген сүйіспеншілігін ояту,патриоттық сезімдерін қалыптастыру.                                  

Сабақтың түрі :                                Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі :                    кітаптар, қосымша материалдар т.б

Пәнаралық байланыс :                    тарих

Сабақтың барысы :     а)  Ұйымдастыру кезеңі :

                Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

                   Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.    

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

                     1936 жылы 18 мамырда Алматы қаласында дүниеге келген. Орта мектепті бітірген соң, Қазақ мемлекеттік университетіне оқуға түсіп, геолог мамандығын алды. Одан кейін Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында оқыған.

                   Қазақстан Республикасының халық жазушысы Олжас Сүлейменовтің "Арғымақтар", "Нұрлы түндер", "Мешін жылы", "Қыш кітап", "Талма түсте тағы да бір қайталап", "Әр күн - арайлы таң", "Жалынның шалқуы", "Асқардан асу", Таңдамалы", т.б. өлеңдері мен поэмалар жинақтары "Аз және я" атты ғылыми-зерттеу еңбегі жарық көрді. Ақынның әдеби сценарийі бойынша "Бабалар жері", "Көгілдір маршрут", "Қыс - қысылшаң мезгіл", "Мұхтар Әуезов туралы сөз", т.б. кинофильмдер түсірілді.

Өздеріңнің оқулықтарыңа енген "Арғымақ", "Қыз қуу", "Махамбетке" атты өлеңдерін оқығанда ақын өлеңдеріндегі ұлттық мінездің асқақтығына тәнті боласыңдар.

                           Арғымақ

Дала қандай!

Даладағы ат қандай!

Нөсер шөпке белшесінен батқандай.

Құйғытсам  бір,

Дала,

Қала

Болады-ау

Көз алдымда аунап бара жатқандай.

Кітаппен жұмыс:  «Арғымақ» өлеңін   мәнерлеп оқиды

Білімді бекіту: Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

1. Ақын суреткерлігі дегенді қалай түсінесіңдер?
2. Арғымақтың шабысын суреттегенде қандай теңеулер үндестігі таңдап алынған?
3. Даланың әсемдігі мен кеңдігіне,арғымақтың ұшқырлығына сендер осылайша шаттана алар ма едіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:   О.Сүлейменовтің   шығармаларын оқып келуге беремін.  

Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

 Сабақтың  тақырыбы :       ӘБІЛХАСАН РУДАКИ  

Сабақтың мақсаты : а)  әлем әдебиеті туралы түсінік беру, сабаққа деген  қызығушылығын арттыру;

                                   ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

                                   б) шығармашылық ізденіске бағыттау,ой бөлісу, өз ойын көркемдеп еркін айтуға баулу,мәнерлеп оқуға дағдыландыру,ізденімпаздыққа төселу;                                 

Сабақтың түрі :                                 Жаңа сабақты игерту

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі :                    кітаптар, қосымша материалдар т.б

Пәнаралық байланыс :                    тарих

Сабақтың барысы :    а)  Ұйымдастыру кезеңі :

                      Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

              Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.    

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

                    Парсы-тәжік ақыны Әбілхасан Рудаки Самарқан маңындағы Панжрудак аталатын таулы өлкеде туған. Атақты Әбунасыр әл-Фараби мен Ибн Синаның замандасы. Ақынның жүз мың бәйіттен тұратын бай мұрасынан мыңға жуық бәйіттері жеткен. Оның ішінде үндінің "Калила мен Димна" деп аталған ертегілер кітабынан жасаған аудармасы, тағы басқа дастандарынан үзінділер, рубаи, лирикалық өлеңдері бар.

                Рудаки жасынан аса қабілетті бала болған. Сегіз жасында Құранды жатқа біліп, өлең жазған. Салмақты ойларымен жұртты таң қалдырған, ән айтқан, музыкалық аспапта ойнаған. Осы қабілет-талантының арқасында Хорасанның билеушісі оны өз сарайына шақырады. Оның өлеңінің әсерлілігі мен ақындық шеберлігі, даусының сұлулығы сондай — бір күні чанг аспабына қосылып, әмірді аспандата мақтап тұрып: "Әмір  - ай, Бұхара  - аспан, ай аспанға телміреді; Әмір  - кипарис, Бұхара  - бақ, кипарис баққа қарай сап түзейді", — деген кезде толқып кеткен Әмір, тағынан жалаң аяқ түсе салып, жүйрік тұлпарына мініп, Бұхараға қарай шаба жөнелген екен.

                 Рудаки араб халифатының қол астында болған Иранның ұлттық мүддесін, тәуелсіздігін, тіл дербестігін қолдаған. Өлеңдері өмірдің сан алуан тақырыбын қозғап, адамшылық пен ізгілікке жол салады. "Жамандықпен жапса әзәзіл (шайтан) бір есік, жақсылықпен ашатын бол мың есік", — дейді. Рудаки Шығыстың санаулы ұлы ақындарының бірі ретінде танылған. "Ақындардың Адам-Атасы" атанған.

Кітаппен жұмыс:    өлеңдерін    мәнерлеп оқып, құрылысына қарай талдау жасайды.

Үш күндік// бұл пәниге// келген пенде,                    1 шумақ

Байлама //жүрегіңді, //пейіл берме.                           4 тармақ

Бәрібір //жатар жерің //- сыз қара жер,                     12 бунақ

Жібекке //оралсаң да,// керіп кеуде.                           11 буынды

Сөздікпен жұмыс:    Бәйіт-екі жолдан тұратын өлең

                                     Рубаи- төрт жолды өлең

                                      Кипарис-қарағай тұқымдас сымбатты ағаш

                                       Пәни-өмір

                                      Көлгірсіген-алдаған

Білімді бекіту: Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:    Әбілхасан Рудакидің   шығармаларын оқып келуге беремін.  

Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың  тақырыбы :        Омар Һәйәм 

Сабақтың мақсаты : а)  әлем әдебиеті туралы түсінік беру, сабаққа деген  қызығушылығын арттыру;

                                   ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

                                   б) шығармашылық ізденіске бағыттау,ой бөлісу, өз ойын көркемдеп еркін айтуға баулу,мәнерлеп оқуға дағдыландыру,ізденімпаздыққа төселу;                                     

Сабақтың түрі :                                Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап, түсіндіру

Сабақтың көрнекілігі :                 кітаптар, қосымша материалдар т.б              

Пәнаралық байланыс :                    тарих

Сабақтың барысы : 

                                    а)  Ұйымдастыру кезеңі :

                    Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

                 Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.    

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

               Омар Һәйәм ақын, математик, астроном, ойшыл. Ол Нишапур маңында туған. Жасынан зерек, ғылым қуған жігітті Бұқара әкімі өз сарайына алдырады. Ол 25—30 жастар шама-сында алгебра туралы трактат жазып танылған болатын. Сол заманда Исфаханда аса ірі обсер-ватория болған, соны басқарады. Мұсылман елдері қолданып келген ай күнтізбесінің орнына күн күнтізбесін енгізеді.

               Омар   Һәйәм   астроном   ғана          емес, ұлы математик, емші де болған. Көне грек геометрі Евклидтің ережелерін түсіндірген трактат жазды. "Медицина каноны" деп аталатын еңбек жазған Шығыс ғұламасы Ибн Синаның философиялық шығармасын парсы тіліне аударды. Өзі де емшілікпен айналысқан. Омар Һәйәмнің "Әлем және оның міндеттері", "Тіршілік туралы", "Алгебра туралы" трактаттары, фило-софиялық еңбектері бар. Ғылыми кітаптарын араб тілінде, өлеңді парсы тілінде жазған. Жан-жақты талантты, кемеңгер ғалымның еңбектерінің ішінде ақын ретіндегі орны ерекше.

                 Оның 300-ден астам рубаилары бар. Онда ақын: өмірдің мәні, уақыттың тез өтпелілігі, жақсылық пен ізгілік, надандық пен ғылым іздеу, о дүние жайлы толғаныстарын жазған. Дін ғылымын шала білетін діндарларды сынайды. Сопылық поэзия дәстүрін жалғастырады.

Кітаппен жұмыс:   Омар Һәйәмнің   өлеңін   мәнерлеп оқиды

Білімді бекіту: Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:    Омар Һәйәмнің      шығармаларын оқып келуге беремін.  

Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 8

Сабақтың  тақырыбы :  ШЫҢҒЫС АЙТМАТОВ    

Сабақтың мақсаты : а)  әлем әдебиеті туралы түсінік беру, сабаққа деген  қызығушылығын арттыру;

                                   ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

                                   б) шығармашылық ізденіске бағыттау,ой бөлісу, өз ойын көркемдеп еркін айтуға баулу,мәнерлеп оқуға дағдыландыру,ізденімпаздыққа төселу;                                                        

Сабақтың түрі :                                Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі :                    кітаптар,қосымша материалдар т.б

Пәнаралық байланыс :                    тарих

Сабақтың барысы :     а)  Ұйымдастыру кезеңі :

               Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :

                 Үйге берілген  тапсырманы    сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. 

                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

               Шыңғыс Айтматов 1928 жылы 12 желтоқсанда қырғыз жеріндегі Шекер аулында дүниеге келген. Әкесі Төреқүл өте парасатты, пайымды адам болған екен. Төреқұл ел басқару қызметінде болып, 1937—1938 жылдардағы "халық жауы" деген жазықсыз жаланың құрбаны болады. Кішкентай Шыңғыс бауырларымен бірге көп қиындық көріп өседі.

                   Ш. Айтматовтың шын мамандығы  - табиғат сыйлаған жазушылық өнер. Ол осы өнерін шыңдау үшін, жетілдіру үшін, М. Горький атындағы Әдебиет институтында оқиды. Шыңғыстың 1956 жылы жазылған "Жәмила" хикаяты бірден жұрт назарын аударып, көп ұзамай орыс тілінде, іле-шала Парижде француз тілінде жарық көріп, жас суреткердің есімін әлемге паш етті.

Қазақ, Қырғыз  - ежелден қандас, бауырлас елдер. Бұрынгы кезде халық ақындары екі ауылда кезек-кезек ән шырқап, ақындар қазақ-қырғыз боп айтысып жүрсе, қазақтың ардақты ұлы Шоқан Уәлиханов — "Манастың" еуропалық өредегі тұңғыш зерттеушісі. Бұл дәстүр бүгінгі күнге дейін жалғасын тауып отыр. "Манастың" зерттеушісі Мұхтар Әуезов Шыңғыстың ұстазы болды. Жақсы дәстүр жалғасы деген - осы.

                      Бұл күнде Шыңгыс Айтматовтың есімі дүние жүзіне мәшһүр. Шыңғыс ең көп аударылған қаламгердің бірі. Жазушы бейнелеген кейіпкерлер, тек қырғыз халқының перзенттері емес, әлем халықтарына тән мінезбен, адамзаттық болмыспен бірігіп жатқан бейнелер. Сондықтан да оны ешбір халық жатсынбайды.

                 Жазушының "Боранды бекет" романы өмір мен өлімді, қасиет пен қасиетсіздікті, жер-анаға адамдардың қарым-қатынасын, қазіргі әскери полигондағы Найман-ана бейітінің тарихын айтатын - психологиялық роман.

Кітаппен жұмыс:   Ш.Айтматовтың шығармаларын    оқып, құрылысына қарай талдайды.

Білімді бекіту: Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

1. Ш.Айтматовтың қандай шығармалары бар?
2. Айтматовтың есімін әлемге паш еткен қандай шығармасы?
3. Қазақ ақындарының  ішінде кіммен дос?

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:  Ш.Айтматовтың    шығармаларын оқып келуге беремін.  

        Күні:                                   Пәні: қазақ әдебиеті                            Сыныбы: 7

 Сабақтың тақырыбы:        Сөз басы    

 Сабақтың мақсаты:

                                   а)  Әдебиеттің түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;

                                   ә)  тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

                                   б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі:      дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.б

Сабақтың көрнекілігі:,    кітаптар,  т.б

Пәнаралық байланыс:          тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

                                          а) Ұйымдастыру кезеңі:

                         Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу.  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                           ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

                      Демалыста оқыған шығармаларын сұраймын.  Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

                                            б) Жаңа сабақты түсіндіру:

               «Әдебиет» сөзі араб тілінен аударғанда «асыл сөз» дегенді білдіреді.Барлық жұрттың әдебиеті сияқты қазақ әдебиеті де екіге бөлінеді.: бірншісі –ауыз әдебиеті,екіншісі—жазба әдебиеті.     Ауыз әдебиеті –елдің жазу өнерін білмей жүрген кезінде шыққан сөз өнері.Жазу өнері болмаған соң,елдің тарихы,өмірі,тұрмысы,салты, туған жері,өнері,арманы,әдемі,мәнді әңгімелермен айтылған.  Ауыз әдебиетінің сөздерін шығарушылардың аты-жөндері бізге белгісіз.Олар басында ауызша шығарылған және бір ауыздан екінші ауызға көшіп ,ауызша айтылумен сақталған.     Ал жазба әдебиетінің авторлары бар.

             Көркем әдебиет –оқушыларға беймәлім өмірді танытатын қуатты құрал.Адамға тәрбие беруші әуелі ата-ана,сонан соң ұстаз,мектеп тұрмысындағы төңірек. Өнер,ғылым жоқ жұртта адам тәрбиесін төңірегінен алады.Өнер,ғылым бар жұртта  адамдар тәрбиені ата-анадан  да,төңірегінен де, мектептен де және әдебиеттен де алады.

Топпен жұмыс:  .Ауыз әдебиетінің түрлерін топтастыру.

               Тұрмыс-салт жырлары              мақалдар                           жұмбақтар 

 ертегілер

                                                           Ауыз әдебиеті

 аңыз әңгімелер                                                                                            мәтелдер

                               шешендік сөздер                                     айтыстар

Білімді бекіту:

              Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
2. Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
3. Ауыз әдебиеті қандай салаларға бөлінеді?

Білімді бағалау:

                       Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:    Ауыз әдебиеті және оның түрлері туралы оқып келу.