Ақтөбе облысы, Темір ауданы, Алтықарасу

мектеп-балабақшасының бастауыш класс

мұғалімі Жалғасбаева Мейрамгүл Елемесқызы

Тақырыбы: Сан есім       

Мақсаты:1. «Сан есім» тақырыбын тірек-сызба бойынша меңгерту, өз бетімен жұмыс жасату арқылы білімдерін толықтыру.

2. Дамыта оқытудың тиімді әліс-тәсілдерін пайдалана отырып, оқушылардың теориялық ойлау қабілетін дамыту.

3. Оқушыларды адамгершілікке, табиғатты қорғай білуге тәрбелеу.

Сабақтың әдіс –тәсілдері:Сұрақ-жауап, көрнекілік, талдау, ажырату, салыстыру, топтау, жинақтау, дәлелдеу, ізденушілік.

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба, кеспе сөздер, суреттісызба,сурет, ребус,т.б.  

Сабақтың барысы.

І.Бағдарлау-мотивациялық кезең

1.Қызығушылықты ояту. Мұғалім суретті сызбаны көрсетіп:

   (әр түрлі сандардан салынған адамның, қойдың бейнесін)

- Өмір бойы жан-жануар бейнесін,

  Салып келген суретшіге не дерсін?

  Жауабын кім тез береді, білсе егер,

  Қай сандардан сурет салды бұл шебер?

Мұғалім оқушылардың айтқан сандарын тақтаға жазып тұрады

    - Балалар біздер нелер туралы айттық?

    - Сандар туралы, ендеше бүгінгі өтетініміз «Сан есім» екен

    - Тақтадағы заттарды атау, санау, сұрақтар қою

    - Сан есім дегеніміз не? Ой тұжырымдамасын жасау.

    - Заттың санын, ретін білдіретін сөздерді сан есім дейміз. Сұрақтары қанша? неше?                          

       нешінші?

2. Операциялық-орындаушылық кезең.

 Оқулықпен жұмыс: 498-жаттығу-ауызша орындалады

 Қарамен жазылған сөздерді қандай сұраққа жауап береді? Ол сөздер нені білдіреді?

 1-топ Өлеңді мәнерлеп оқыңдар

 2-топ Жұмбақтың бірінші жолын жазып, сан есімнің астын сызу

 3-топ Жұмбақтың екінші жолын жазып, сан есімнің қай сөзбен байланысып тұрғанын сызба арқылы көрсету.

Сергіту жаттығуы: Жалғыз саусақ тіпті де,

                                 Ұстай алмас жіпті де,

                                  Екі саусақ бірікті,

                                  Ине қолға ілікті

                                  Үш саусағым орамда

                                   Жүгіртеді қаламды

                                   Өнерлі екен он саусақ

                                    Қала салсақ, жол салсақ

500-жаттығу-өз  бетінше жұмыс

Ребусты шешіп, сөйлем құрау.Әр топ бір-бір сөйлем айту

501-жаттығу Берілген сөздердің сан есім екенің дәлелдеу

Үлестірмемен жұмыс

Неше?                                           

Нешінші?

Бес                                                 

Жетінші

Тоғыз                                            

Отызыншы

Заттың санын, ретін білдіреді

Бойында сан есімі бар жұмбақтар шешу

1. Бір ағаштың он екі бұтағы ар

Әр бұтағында отыз жапырағы бар, Жапырақтың бір жағы ақ, бір жағы қара

                                           (жыл,ай, күн мен түтін)

2. Қос қазық, екі желі, сегіз ноқта

Сөйлейді шежіредей адам соқса

                   (домбыра)

 3.Екі достың бірі ыңғайлы, бірінің ебі жоқ

Екіуін де бірдей көрем, маған артық-кемі жоқ

                          (оң қол мен сол қол)

3.Рефлексиялық- бағалау кезең.

Ойын: «Сөз ойла, көп ойла?» кім ішінде саны бар сөздерді көп жазады екен, музыка қосылады, сол музыка аяқталғанша жазады.

Мысалы: 6қарасуе, 2бастұз

-Сабақ барысында берілген бағалау парағын толтырып топ басшы береді

-Біздің бүгінгі сабағымызға қонақ болып тілші келген екен, ортаға тілші ТемірханқызыАйдананы шақырамыз

-Балалар бүгінгі сабақ ұнады ма?

-Бүгін қандай тақырып өттік?

-Сабақта өзінді нешеге бағаландың?

-Сабақтан нені үйрендің?

-Сан есім дегеніміз не?

Үйге тапсырма: 501-жаттығу, ережені жаттау.

Алматы қаласы Бостандық ауданы

№22 мектеп- гимназияның

қазақ  тілі мен  әдебиеті 

пәнінің  мұғалімі.

Лесова  Ақмарал Кеңесқызы

                             Мемлекеттік тілді меңгерту барысында оқушылардың қызығушылығын арттыру.

             Еліміздің  «Тіл туралы»  заңында: «Тіл- ұлттың  ұлы  игілігі,  әрі  оның  өзіне  тән ажырамас  белгісі, ұлттық  мәдениеттің  гүлденуі мен адамдардың  тарихи  қалыптасқан  тұрақты   қауымдастығы  ретінде  ұлттың   өзінің  болашағы-  тілдің   дамуына,   оның  қоғамдық  қызметінің  кеңеюіне  тығыз  байланысты»- делінген. Мемлекеттік  қазақ  тілін  дамыту-  басты  мәселе. Келелі  мәселенің   шешілуіне   қазақ  тілі  пәнінің   мұғалімдері    бүгінгі таңда  үлестерін  қосуда. Қазақ  тілін   білетін азаматтарды   тәрбиелеу -біздің еншіміздегі  міндет.

             Мемлекеттік тілді меңгерту барысында ұстаздар қауымы  небір заманауи  технологияларды   тиімді пайдаланады. Әр  мұғалім    өзіндік  танымы мен  шеберлігіне   сай   әр  түрлі  деңгейде    жүзеге  асырады.

             Мен де  өз  сабақтарымда   оқушыларымды  оқыту, үйрету,  дамыту және  тәрбиелеу  мақсатында  технологиялардың   көмегіне  жүгінемін. Себебі,  оқытудың   тиімді  жолдарын  қолдану арқылы   білімнің   сапасын арттыратынымыз  сөзсіз. Мысалы, 4-сыныптарымда оқушылардың қығызушылығын ояту мақсатында «Сабақтың құпиялылығы» кезеңінде өзім  құрастырған ребустарды  пайдаланамын.

   2.3     ,,,     3.1  танец (қаз)

 ,  ,  ( Жазғы  табиғат)

«Жануарлар  әлемі»  тақырыбына байланысты:

   мен  сен сіз ...  і-а 2.1. (жолбарыс)

  ,,,       , (керік)

   Ребустарды шешу баланың ой ұшқырлығын дамытуға әсері мол. Өйткені,  қызығушылық-  танымдық  іс- әрекеттің  қозғаушы  күші. Осы қозғаушы күшті арттыру арқылы  оқып үйрену барысында  оқушылардың  қабілетімен қатар   дарындылықтары ұшталады. Сонымен қатар, өзі күші мен мүмкіндігіне  деген сенімі молая түспек.

Оқушылардың  қызығушылығын  ояту  барысында   тізбексөздің  де  пайдасы  ерекше. Оқушының  сөздік  қорын  молайтумен қатар  олардың    танымдық  деңгейін  арттырады,  интеллектуалдылық  пен шығармашылық  деңгейлерін жоғарылатады. Мысалы, 4-сыныпта «Жануарлар әлемі» модулінде  тізбексөздерді  құрастырдым.

Т                А            С             Б         А          Қ          А

Ж            О            Л               Б        А          Р       Ы       С

Ж        А        Н                У                    А          Р         Л       А         Р

            Бастауыш сыныптарда сонымен қатар ойын элементтерін пайдаланып отырамын.

4-сыныптың  оқушысы   ол  әлі ойын  баласы. Өйткені, ойындар оқушылардың ой — өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттырумен қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен әсер етеді. Ойындар оқушылардың  қызығушылығы мен шығармашылық ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар, сөздік қорларын молайтып, сауатты жазуға да баулиды.Тиімді пайдаланылған  ойын  элементтері   сабақты  берік  меңгеруіне  берер жәрдемі мол.

І.«КІМ ЖЫЛДАМ?» ОЙЫНЫ. Берілген   әріптерден  сөздер  құрап жарысады.

Мысалы: «Қазақстан» немесе «Жезқазған»  сөзіндегі  әріптерді  пайдалана отырып сөздер құраулары керек.

ІІ «АДАСҚАН  ӘРІПТЕР» ОЙЫНЫ. Мақсаты:  әріптерді  орындарына  дұрыс  қою арқылы сөз құрастыру.

ІІІ.Сөзжұмбақтар  шешу.

1.2+2 

 2.Салмағы 1 тонна болатын  аң

3.Жақсы баға

4.Адамның досы

5.Берег

6.Ең кіші  кенгуру

7.Жайбасар,сылбыр-?

ІV.«АДАСҚАН  БУЫНДАР»  ойыны.      

Мақсаты: оқушылар буындарды дұрыс қосу арқылы   сөздерді  құрастырады.

1. 
   «ОРНЫН ТАП» ойыны.

Мақсаты: берілген  сөздер  тізбегін орнына  дұрыс қоя отырып,  сөйлемдер  құрап жазу.

Мысалы: Ауылда, атам, тұрады, мен, әжем. (Ауылда  атам мен әжем  тұрады.)

Жаздың, айы, шілде, ыстық. (Шілде – жаздың ыстық айы.)

Сабағы,  болды, кеше, сурет. ( Кеше  сурет сабағы  болды.)

Сөз соңында, тіл үйрету барысында  үлгерімі төмен оқушылардың өздері де ойын элементі араласқан сабаққа зор ынтасымен, жігерімен араласатыны байқалатынын  атап өткім келді.

Ұлы ақын Абай Құнанбайұлының философиялық ой – түйінімен аяқтағым келеді: «Естіген нәрсені ұмытпасқа төрт түрлі себеп бар: әуелі – көкірегі    ояу байлаулы берік болмақ керек, екінші – сол нәрсені естігенде я көргенде ғибраттану керек, көнілденіп, тұшынып, ынтамен ұғыну керек, үшіншіден – сол нәрсені бірнеше уақыт қайталап, ойланып, көңілге бекіту керек.»

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. 2003
2. Қайырбекова А.И., Барақова Қ.М. Қазақ тілі. Оқыту әдістемесі. Жалпы білім беретін орыс мектебінің 4 – сынып мұғалімдеріне арналған. – Алматы: Атамұра, 2004.

3.Сарбасова Қ.А., Сарбасова Қ.А. Сабақтың тиімділігін арттыру // Бастауыш мектеп. – 2004. — №11.

Сабақтың тақырыбы: Ер Тарғын

Сабақтың мақсаты:  халық ауыз әдебиеті үлгілерімен таныстыру, түсініп оқу, мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру;  мәтінді талдау қабілеттерін дамыту; белсенділіктерін дамыту. Батырлар жыры туралы оқушыларға жан-жақты түсінік беру. Елін қорғау, Отанын, халқын сүю батырлар жырының басты қасиеттері екендігін оқушыларға ұғындыру. Ер Тарғынның ел намысын ту етіп, елін қорғау үшін қиындыққа төзе біліп, жауын жеңетіндігін түсіндіру. Ой дамыту: әр түрлі стратегиялар арқылы ойлау қабілетін, ауызша сөйлеу мәдениетін дамыту.

Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Өз Отанын, халқын шын сүйетін нағыз патриот етіп батылдыққа, жігерлікке тәрбиелеу.

Сабақтың дамытушылық мақсаты:

1.Оқушылардың жырды оқу арқылы сын тұрғысынан ойлауын дамыту.

2.Білетін ақпараттарын жаңа мәліметтермен толықтыру.

Сабақта күтілетін нәтижелер:

1.Оқушылардың жырды оқу арқылы сын тұрғысынан ойлауын дамыту.

2.Сол сезімін әңгімелеп беруге ынталандыру.

Сабақта қолданылатын стратегиялар:

1.Ой қозғау.

2.Галереяны аралау.

3.Түртіп алу жүйесі.

1.Топпен жұмыс.

Сабақта пайдаланылған көрнекіліктер: ватман, қағаз, маркер, түрлі-түсті батырлардың, Ер Тарғынның суреттері, батырлар жыры туралы көрме, күйтабақ, үнтаспа, карточкалар т.б.

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі. Ой ашар.

2.Үй тапсырмасын тексеру.

Үйге берілген ерлік туралы мақал-мәтелдерді жатқа айту, сол мақалдарға арнап сурет салу әңгімелеу тапсырылған. 2, 3 оқушыдан сұралып, қалған оқушылар “Галереяны аралау” стратегиясы бойынша үй жұмысын пысықтайды.

ә) күз туралы суреттер көрсету, әңгімелеу.

Жаңа сабақ: Ер Тарғын жырынан үзінді.

Сабақты бастамас бұрын бір шумақ өлең оқылады.

Ой қозғау:  Енді “Ер Тарғын” сөзіне түсінік берейік, жұпта ой толғау. Ер сөзіне түсінік: ойларын тізбектеп жазамын: ер, ерлік, батыр, ер жүрек, жауынан қорықпайды, жалғыз жауға шабады, мықты т.б. Ер Тарғын жыры туралы айтып, суретін көрсетемін, не байқағандарын сұраймын, басқа да қазақ батырлары туралы сұрақ-жауап аламын.

Ал, балалар, енді кітаптың (27-бетіндегі) “Ер Тарғын” жырынан үзінді берілген, соны оқып танысамыз. Қалам алып, түртіп алу жүйесі бойынша (+, ?, v, –) жұмыс жүргізіп, сөздік жұмысты жүргізетінімізді ескертемін.

Мәнерлеп оқытамын. Диалог сұраққа жауап аламын.

 - Жыр кімнің атынан баяндалған?

 - Жырда қанша кейіпкер бар? т.б. сұрақтар қоямын.

Сөздік жұмысын (—) жүргіземін. Түсінбеген сөз, сөз тіркестерін өздерінен сұрақ-жауап алып, күрделі сөздерге түсінік беремін. Рольмен оқытамын. Топта талдау жұмысы, топпен жұмыс стратегиясы бойынша әр үй тобына сұрақтар жазылған карточкалар таратылады. Әр топқа (5 минут) уақыт беріледі.

Топпен жұмыс:

І топтың сұрағы: Жырда қандай батырлар бар?

Оқиға қай заманда болған?

Тарғын кіммен кездесті?

Не үшін кездесті?

Оның сырт бейнесінен нені байқадың?

ІІ топтың сұрағы:  Домбауыл қай елдің батыры?

Ол қандай адам деп ойлайсың?

Саған үнады ма?

Жоқ әлде ұнамады ма?

Неге ұнамады?

ІІІ топтың сұрағы: Жырдан қалмақ батырларының сөзін тап.

Ол Ноғай елінің батырын неге теңейді?

Дұрыс па? Неге?

Келісесің бе?

Келіспейсің бе?

ІV топтың сұрағы: Ер Тарғын қай елдің батыры?

Оның жауабын тауып бер, саған ұнады ма?

Тарғын қандай деп ойлайсың?

Мінездеме бер.

V топтың сұрағы: Тарғын қалай аман қалды?

Оқиға қалай жалғасты?

Екі батырдың шайқасуы туралы не айтар едің?

Кім жеңіске жетті?

Топпен жұмыс талданып болған соң әр топқа уақыт беріліп, қағаз таратылады. Сонан соң ақ ватманға қорытынды ой жазылады.

Сабақты қорыту.

-         Біз бүгін не үйрендік?

-         Батыр болу, елін қорғауға дайын болу т.б.

Сабақты бағалау: Сабаққа жақсы қатысқан оқушыларға шашу ретінде сыйлықтар таратылып, бағаланады.  

Үй тапсырмасы: Жырдан үзінді беріліп, музыка тыңдату, сыйлық үлестіру, қонақтарға дулығаның суретін тарату. Тілек: “Сіздерді батыр бабаларымыздың рухы қолдап, қорғап жүрсін!”

Сабақтың тақырыбы: Тасбақаның шөбі

Сабақтың мақсаты: Оқушылар мәтіннің мағынасын талдай отырып, тасбақа туралы жалпы білімін кеңейтетін болады.

Сабақтың түрі: Дамытушылық сабақ.

Сабақтың дамытушылық мақсаты:

1.Ойлауға үйрету, өз пікірін айтуға үйрету.

2.Өз байқаулары бойынша өзіндік ізденістерге жетелеу арқылы білім беру.

3.Әр түрлі стратегиялар арқылы ашық қарым-қатынасқа үйрету, бала бойындағы қабілеттерді ашу.

1.Сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін шыңдау.

Сабақта қолданылатын әдістер: ой қозғау, негізгі идеяны суреттеу, сұрақ қою, топпен жұмыс, 5 жолды өлең стратегиялары.

Міндеттер:

1.Мазмұнына байланысты: мәтінді толық талдай отырып, тасбақа туралы алған білімін өз өмірінде қолдана алатын болады.

2.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту, мәтінді т.б. қосымша материалдарды зерттеп талқылап, тасбақа жайлы алған білімін өз бетімен ұйымдастырып, талдау жасай алатын болады.

3.Топпен жұмыс: кішігірім топтарда жұмыс жасай отырып, қорытынды жасайды.

Көрнекіліктер: Автор потреті, тасбақаның суреті, қосымша мәтін (теңіз тасбақасы), ватман, кесте картасы.

Бағалау: Бақылау, салыстыру кестесі.

Барысы: Ұйымдастыру (жаңаша топқа бөлу).

Үй тапсырмасы: Үйге берген Т.Молдағалиевтің “Гүлдер” атты өлеңін мәнерлеп оқу, өзі қалаған гүлдің суретін салу, ол туралы әңгіме немесе өлең жазу. “Гүлтәж” жасаудан жарыс.

Жаңа сабақ: “Тасбақаның шөбі”.

І. Қызығушылықты ояту.

Ой қозғау стратегиясы: Тасбақа жайлы не білесіңдер немесе не білемін деп ойлайсыңдар? Серіктесіңізбен сол жайлы пікір бөлісіп, талқылап, пікірлесіңіз. Серіктесіңіз не білетінін сұрап, ортаға салыңыз. Шағын топтарда талдап, орталарыңыздан лидерге сөз беріңіз.

Мағынаны ажырату сатысы: INSERT стратегиясы бойынша жұмыс жасау жолын ескерте отырып, мәтінді оқу барысында қарындашпен белгі қоюларын ескертемін.

V – білемін

+ — жаңа білім

—   — білмедім, түсініксіз

? – таң қалдым, зерттеймін.

Сыныпта v, – екі белгімен жұмыс жүргізіледі де, +, ? белгісі бойынша үйге кесте толтыру тапсырылады.

Топпен жұмыс: карточкалар таратылады.

Ой толғаныс сатысы: Әр топ басшысы және т.б. оқушылармен тек сұрақтар бойынша талдау жүргізіледі. Енді тасбақа туралы 5 жылды өлең жазамыз. Оқушылар өздерінің авторлық дәптерлеріне өз өлеңдерін жазады.

1.Не? – Тасбақа.

2.Қандай? – Үлкен, қоңыр, шегір көзді.

3.Не істейді? – Тарбаңдайды, бұғады, тұқшаңдайды.

4.Жусандағы тасбақа.

5.Ол – бақыт арқалаған тасбақа т.б. өлеңдерін жазады.

6.Шағын топтарда жазған өлеңдерін талдау, әр топтан ортаға бір оқушыға сөз беремін.

7.Жалпы қорытынды ойды тақтаға ватманға жазамын.

Сабақты қорыту: Тасбақа жайлы не білгендері туралы әр оқушыдан жеке сұрау.

Бағалау.

Үй тапсырмасы: “Еркін жазу” стратегиясы бойынша әңгіме жазу тапсырылады.

Сабақтың тақырыбы: Ормандағы оқиға

Мақсаты: Қайнекей Жармағанбетов жайлы қысқаша түсінік беру, ертегідегі негізгі идеяны ұғындыру.

Міндеттері:

1. Достық, бірлік қарым - қатынастарының құндылықтары жайлы әңгімелесу.
2. Ойын толық жеткізе білу шеберлігін дамыту.
3. Адалдыққа, әділеттілікке тәрбиелеу.

Әдіс тәсілдері: сыни ойлау, топтық жұмыс, әңгімелесу және оқыту, бағалау.

Күтілетін нәтиже: Достық, бірлік қарым қатынастарының маңыздылығын ұғынады, әлеуметтенеді, өзін өзі реттейді.

Ресурс: маркер, постер, плакат, суреттер, оқулық.

                                                          Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі: оқушыларды сабаққа дайындау.
2. Үй тапсырмасын тексеру: «Ең жақын кім адамға?»

III. Жаңа сабақ: а) топқа бөлу

- Бүгінгі сабағымыз топтық жұмыс түрінде өтеді (сыныпты суреттерді құрастыру арқылы топтарға бөлу). Топпен жұмыс ережесін қайталау. Топтың аты мен ұранын құрау, жазу

Ә) қызығушылықты ояту

- Қайың, қараағаш, тобылғы жайлы не білесіздер?

- Орман дегеніміз не?

- Ендеше қазір сіздер алдарыңыздағы плакаттың ортасын сызықпен бөліп, бір

жағына табиғаттағы осы ағаштарды суреттеп жазасыздар.

1 - топ: Қайың

2 - топ: Қараағаш

3 - топ: Тобылғы

Топ жұмысын тыңдау

Б) мағынаны тану.

1. «Болжау» стратегиясы. Оқулықпен жұмыс.

- Қазір сіздер «Ормандағы оқиға» мәтінін оқисздар. Бұл әңгімеде сіздерге таныс, осыған дейін қолданылған барлық сөздер кездеседі. Сіздер бұл ертегіні бірнеше үзіліспен оқисыздар. Яғни мен тоқтатқанға дейін оқисыздар. Содан кейін сол оқылған бөлік бойынша талқылау жүргіземіз. Сондықтан әр сөйлемді зер салып оқу керек. Сонымен бірінші бөлікті бастаймыз (бір оқушы оқиды, қалғандары қол жүгіртіп қарап отырады) Тоқтатамын, талқылау:

- Бұл бөліктен не түсіндіңіздер?

- Ертегі немен жалғасуы мүмкін?

- Тобылғының сөзі қайыңға қалай әсер етеді деп ойлайсыздар?

- Ал, енді екінші бөлікті оқимыз. Тоқтатамын, талқылау:

- Бұл бөлікте не делінген?

- Алдыңғы сіздердің айтқан болжамдарыңызбен сәйкес келді ме?

- Енді не болады деп ойлайсыздар? Бұл ертегі немен аяқталуы мүмкін?

- Ал, енді үшінші бөлікті оқимыз. Тоқтатамын, талқылау:

- Бұл бөлікте не делінген?

- Алдыңғы сіздердің айтқан болжамдарыңызбен сәйкес келді ме?

- Екі ағаштың бір бірімен ренжісуіне не себеп болды?

- Қайың мен Қараағаштың қатты ашулануына Тобылғының қандай сөздері әсер етті деп ойлайсың?

- Қараағаштың қылығы көз алдыңа қандай адамды елестетті?

- Әңгіменің қай жері сіздерге әсер етті?

- Қандай сөздер қиын болды?

- Осы ертегіден көкейімізге не түйдік?

2. Сөздік жұмыс: Қосақ - сауу үшін ұзын арқанмен мойындарынан бір біріне тақап қосақтай байланған қой немесе ешкілер тобы.
3. Жаңа сабақ бекіту: топтық тапсырма

- Сабақтың басында сіздер плакатқа табиғаттағы осы ертегідегі қайың, қараағаш, тобылғыны суреттедіңіздер. Енді сіздер ертегіге сүйене отырып осы үш ағаштың кейпіндегі адамдарды қалай суреттейсіздер соны айтып берсеңіздер және әр топ осы ертегідегі өздеріңізге ұнаған ағаштың суретін көз алдарыңызға елестете отырып, әр ағашқа «Бес жолды» өлең шығарсаңыздар.

1. Сабақты қорытындылау:

- Бүгін қандай тақырып өттік?

- Адалдық, шыншылдық дегенді қалай түсінесіздер?

Рефлексия: - Бүгінгі сабақ сіздерге ұнады ма?

1. Үй тапсырмасын беру:

1 - топ: Оқиға желісін өзгертіп аяқта.

2 - топ: Ертегі бойынша сурет сал.

3 - топ: Осы ертегіге ұқсас ертегі жаз.

VII. Бағалау. Критерийлері:

1. Үй тапсырмасы
2. Топ жұмысына қатысу белсенділігі
3. Өз пікірін ашық айта алуы
4. Жұмыстың сапасы

Сабақтың  тақырыбы:   Сын есім.

Сабақтың  мақсаты:

Жаттығулар мен тапсырмалар орындау арқылы оқушылардың сын есім туралы алған білімдерін еске түсіру, тереңдету,бекіту.

Оқушылардың  сөздік қорын , шығармашылық қабілетін, сауатты әрі көркем жазу дағдысын жетілдіру, дамыту.

Тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тілді құрметтеуге, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, кестелер, сызбалар.

Пәнаралық байланыс:  математика, дүниетану, әдебиет

Сабақтың  барысы:

- Сабақты бастамас бұрын, келген қонақтарымызбен амандасып алайық.

"Сәлем" деп амандасамыз қолымызбен,

"Сәлем" деп қараймыз көзімізбен,

"Сәлем" деп айтамыз аузымызбен.

"Сәлем! "

Қуаныш   сыйлаймыз    бәріңізге.

• Бүгінгі сабағымыздың тақырыбын анықтап алу мақсатында сөзжұмбақ шешешейік.
• Ендеше бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: «сын есім»

Мақсаты.:Жаттығулар мен тапсырмалар орындау арқылы оқушылардың сын есім туралы алған білімдерін еске түсіру, тереңдету,бекіту.

Оқушылардың  сөздік қорын , шығармашылық қабілетін, сауатты әрі көркем жазу дағдысын жетілдіру, дамыту.

Тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тілді құрметтеуге, ұйымшылдыққа тәрбиелеу

• Сын есімнен басқа қандай сөз таптарды білеміз?
• Зат есім, етістік, сан есім және сын есім
• Сын есім дегеніміз не?
• Сын есім дегеніміз: сөйлемдегі заттың сынын, түрін, түсін, сапасын, салмағын,көлемін білдңретңн сөз табын айтамыз. Қандай? Қай? деген сұраққа жауап береді
• Тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?
• Негізгі және туынды
• Түбір сөзден жасалған сын есімді негізгі сын есім дейміз.
• Туынды сын есім дегеніміз түбірге жұрнақ жалғану арқылы жасалған сын еімді айтамыз.
• Аласа, көкшіл, шоқпардай, алмадай, т,б
• Дара сын есім дегеніміз не?
• Күрделі сын есім дегеніміз не?
• Дара сын есім бір сөзден жасалады
• Ал, күрделі сын есім екі немесе оданда көп сөзден жасалады.
• Мыс: қызыл, аласа, үлкен
• Қызыл ала, торы ала, үлкен-үлкен

2 «Топтастыру» (слайд) стратегиясы бойынша ой қозғау.

 Оқулықпен жұмыс

4) 1-жаттығу 

  Көп  нүктенің орнына  сұраққа  жауап болатын  сын есімді қойып, мақалдарды толықтырып жаз. Мақалдың мазмұнын түсіндір.

Дәптерімізді ашайық ,

Қолға қалам алайық .

Салақтықтан қашайық ,

Көркем етіп жазайық.- дей келе таза , көркем жазайық

Әдепті бала – арлы бала,    . . . . . . .   бала сорлы бала.

Үлкен кісі бастар,             . . . .             кісі қостар.

Жақсы бала – қуаныш,        . . . . .       бала күйініш.

Ұсталы ел озар,           . . . . . . .           ел тозар.

    “Менің бағытым” ойыны

1. тәтті жар
2. тік адам
3. тегіс қант
4. суық қоян
5. сұр су
6. ақылды жер

6) 2-жаттығу 

Өлеңді оқып, туынды сын есімдерді табу. Туынды сын есімдер қалай жасалатынын еске түсіру.                                             

Шопан  атаға

Ай мүйізі шоқпардай,

Шүйделері тоқпақтай,

Тегене құйрық қошқарлы,

Малды берсең қойды бер!

Ұлды берсең, бойлы бер,

Жұртқа ақыл салғандай

Ақылы артық ойлы бер!...

7)

8) 3 – жаттығу.

Төмендегі зат есімдерге сол зат есімдердің бірінші дыбысынан  басталатын сын есімде тауып тіркеп жаз.

Сергіту сәті

9)

10) «Кім жылдам?» ойыны  

Төмендегі сын есімдерді жылдың төрт  мезгілінің суретінің астына  қатыстырып жазу:

Суық, ыстық, ызғар, боранды, батпақты, жаңбырлы, дымқыл, салқын, шуақты, жылы.

            Қыс                           Көктем                        Жаз                   Күз

              ...                                  ...                               ...                       ...

4 – жаттығу

Төмендегі сөздердің қасына заттың атын білдіретін сөздер тауып жаз. Сонан соң сын есімдерге сұрақ қой

Қызыл ,жалпақ, өткір, аласа,, қызық, жүйрік, тегіс, шұбар.

11)Семантикалық карта  

Қорытындылау.

Мына сөздерді пайдаланып

өлең шумағын құрастыр

------------- қонақтар!

------------ сынаушы

------------сабаққа

-------------қарашы!

--------------- сіздерге

--------------- күндерді

---------------біздерге

--------------білімді

Бағалау

 Үй тапсырмасы:  6-жаттығу. 128-129 бет.

Ш.Уәлиханов атындағы №26 орта мектебі 

қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімі/

Дүйсебекова Айнұр Диханқызы

           Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытуда жаңа әдістердің                            

                                                тиімділігі                                                               

                                                         Сабақ беру жай ғана үйреншікті  

                                                        нәрсе емес, ол-жаңадан жаңаны

                                                        табатын өнер.

                                                                         Ж.Аймауытов  

    Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық жаңарулар,ақпараттар ағыны,бәсекелестіктің артуы сияқты жағдайлар білім беру мәселесінің алдына жаңа міндеттер қоюда.Елбасының  Қазақстан халқына Жолдауында : «Ұлттық бәсекелестік қабілеті  бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен айқындалады»деп тұжырымдаса, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында  «Орта білім берудің мақсаты-жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайында алынған терең білімнің кәсіби дағдылары негізінде еркін бағдарлай білуге,өзін-өзі іске асыруға,өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс,адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру»деп атап көрсетілген.Ендеше ,Елбасының «ХХI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық»деген сөзі әрбір адамды ойландыруы тиіс.

  Осындай жаңа талаптар негізіндегі кәсіби дайындық ұстаздардың жоғары кәсібилігі,шығармашылық шеберлігі мен адамдық ресурстарды тиімді пайдалануы нәтижесінде ғана жүзеге асатындығы белгілі.Ал бүгінгі «жаңа формациядағы педагог ізденімпаз,өзіне-өзі талап қоя білетін,кәсіби және шеберлік деңгейі жоғары,рухы биік,даралық сапалары жетілген шығар тауы биік маман»екендігін Қазақстан Республикасының  «Жаңа тұрпатты педагогының үздіксіз педагогикалық білімі»тұжырымдамасы айқындап берді.

  Қоғамдағы ізгілендіру мен демократияландыру білім беру ісіне де әсер ететіні сөзсіз.Ол  бүгінгі білім берудегі мақсаттық бағдарламаларының өзгеруін талап етеді,басты орынға оқушының шығармашылық қабілетін дамыту,өз бетімен оқуға деген қызығушылығын қалыптастыру мақсаттарын қояды.Бұл жағдайда орнығып қалған түсіндіру және қайта айтқызудан тұратын оқытумен шешу мүмкін емес.Сондықтан мұғалімге қойылатын талап-оқытудың жаңа педагогикалық технологиясының мағынасын түсініп,оны өз тәжірибелерінде тиімді қолдана білудің мәні зор екендігі.Бүгінгі таңда қолданылып жүрген инновациялық оқыту технологиялары- баланың тұлғалық дамуына бағытталған.

    Педагогикалық технология-мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және сатыланып жоспарланған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер жиынтығы.Жаңа технологияны қолдану төмендегідей алғышарттар арқылы іске асады:

1-кезең  -оқып-үйрену кезеңі,2-кезең-меңгеру кезеңі,3-кезең-өмірге ендіру кезеңі,4-кезең-дамыту кезеңі.

  Бүгінгі таңда  оқыту тәжірибесінде Ж.Қараевтың «Үшөлшемді деңгейлеп оқыту», Н.Оразақынова «Сатылай кешенді талдау»,М.Жанпейісова «Модульдік оқыту технологиясы»,Оқу мен Жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту ,дамыта оқыту технологиясы кеңінен қоладылып келеді.

   Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында қолданылып жүрген оқыту технологияларының бірі- «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту».СТО бағдарламасы әлемнің 18 елінде тәжірибеге енгізілген,облыс 2002 жылдан бері жұмыс жүргізеді.Бұл бағдарламаның философиясы-жазу мен оқу арқылы сыни ойлауды дамыту,бала бойындағы өзіндік «менін» қалыптастырып,шығармашылық қабілетін ашу,пәнге деген қызығушылығын арттыру.Әдіскер –ұстаз Қ.Бітібаева : «Мектептегі барлық пәндердің ішінен баланың жан-жүрегі,ой дүниесіне бойлай еніп,оның рухани өрісін болжай алатын бірден-бір пән әдебиет пәні сияқты.Әдебиет пәні нағыз достықтың,ынтымақтастықтың пәні»деп баға берген.Осы орайда қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда алға қойған мақсатым-оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын пайдалана отырып,оқушының қызығушылығын арттыру,шығармашылық қабілетін дамыту,адамгершілікке тәрбиелеу,өз пікірін қалыптьастыру.Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқушының білім –білік дағдыларын меңгертумен қатар,көбіне оқушыны шығармашылық жұмыстарға баулу,ойын еркін жеткізе білу,тіл байлығын дамытуға басты назар аудару керек. СТО бағдарламасы негізінде жоспарланған сабақ үш кезеңнен-қызығушылықты ояту,мағынаны тану және ой толғаныс кезеңінен тұрады..

  Сабақтың «қызығушылықты ояту»кезеңі-жаңа сабаққа деген оқушы белсенділігін арттырудың ең бір маңызды кезеңі.Бұл кезеңде оқушыны жаңа сабақты бастамас бұрын түрлі әдістерді қолдану арқылы «нені білетінін», «не қызықтыратынын»  аңғаруға болады.Мысалы, 6-класта А.Құнанбаевтың  «Әсемпаз болма әрнеге»өлеңін өткен кезде алдымен оқушыларға ақын туралы не білетіндігі  сұралады.

Абай Құнанбаевты кім ретінде білеміз?

Бұл жерде  «ББҮ»әдісін пайдаландым:

Балалар төменгі кластан ақын туралы білетіндерін жаза бастайды.,ал келесі бөлігіне түрліше жазады.Өмірі,шығармашылығы туралы слайдтар арқылы жан-жақты түсіндіріп өткен соң, «Әсемпаз болма әрнеге»өлеңімен танысамыз.Өлеңді жатқа оқып берген соң оқушыларға оқулақтан өлеңді мәнерлеп оқыта оытырып,өлеңнің тақырыбы мен негізгі идеясын ашу үшін «Екі жақты түсіндірме күнделігін»ұсынамын:

Бұл кестені үш жақты күнделік ретінде қолдануға болады:

Көне түркі жазба ескерткіштерінің бірі «Күлтегін жырын» өткенде жыр мәтінімен таныспас бұрын оқушыларға Күлтегін ескерткішінің суретін көрсете отырып, «Балалар,бұл ескерткіште не жазылған деп ойлайсыңдар?»деп сауал беремін.Бұл жерде оқушының қызығушылығын арттыру мақсатында «Болжау кестесі»әдісін ұсынамын:

Оқушылар  мәтінмен таныса отырып,тақырыбы мен идеясы жағынан қазақтың батырлар жырына ұқсас екендіктерін айтты.

  Сабақтың  «Қызығушылықты ояту»кезеңіндегі тиімді әдістердің бірі-еркін жазу стратегиясы.Бұл әдісті қазақ тілі сабағында да қолдануға болады.Мысалы «Сөз таптарынан өткенді қайталау»сабағында «балалар,сонымен қазақ тілінде қанша сөз табы бар?» деп сауал беремін.Оқушы жаза бастайды.Әдебиет сабағында ақын-жазушылардың өмірі мен шығармашылығымен таныспас бұрын,төменгі кластан білетіндіктерін аңғару үшін де осы әдіс тиімді деп ойлаймын.Мысалы, 9 класта «Ж.Жабаевтың Отаншыл жырлары» тақырыбын өткенде  төменгі кластан Жамбыл Жабаевты кім ретінде білетіндігі сұралады.

Ж.Жабаевты кім ретінде танимыз?

 Сабақтың «Мағынаны тану» кезеңінде мұғалім бағыт беруші де,оқушы белсенді рөл атқаруы тиіс.Мысалы,әдебиет сабағында  оқушыны көркем әдебиет үлгілерінің  мәтінімен,өлең мәтінімен таныстырғанда,мұғалім мазмұндап бермей,оқушы өзі оқып,талдау кезінде  түрлі әдістер арқылы тақырыбы мен идеясын ашып,кейіпкерге мінездеме беруге ,жан-жақты талдауға,салыстыруға болады.

Мысалы,О.Бөкейдің «Тортай мінер ақбозат»повесіне мазмұндық-идеялық талдау жасап,тақырыбы мен идеясын түсіндірген соң,әңгіме кейіпкерлеріне

мінездеме беру үшін ВЕНН диаграммасы,бес жолды өлең әдістерін қолдануға болады.Тортай бейнесін С.Мұратбековтың «Жусан иісі »әңгімесіндегі Аян бейнесімен салыстыруға былайша жұмыс жүргізуге болады:

ВЕНН диаграммасы бойынша:                                                

Тортай бейнесін ашуда бес жолды өлең әдісі де тиімді әдістердің бірі.

1.Тортай

2.арманшыл,ақылды

3.келеді,армандайды,күтеді

4.Тортай – арманшыл,қиялшыл бала.

5.бала

 Көркем шығармаға талдау,салыстыру жұмыстарында «Әңгіме кестесі»әдісі ең ұтымды әдістің бірі.Тақырыбы мен идеясы,кейіпкерлері,оқиға желісі,шешімі  толық қамтылады.Мысалы, С.Мұратбековтың «Жусан иісі» мен  О.Бөкейдің «Тортай мінер ақбозат»әңгімелерін осы әдіс бойынша жұмыс жасауды ұсынамын:

Осы әдісті 5 класта С.Жүнісовтің «Ақырғы бәйге»мен Қ.Жұмаділовтің «Қозыкүрең»әңгімелерін салыстыра қолдандым:

Сабақтың әсіресе «ойтолғаныс кезеңі»-оқушының жеке шығармашылық қызығушылығы артып,түрлі ой-пікірлер айтылып,жазба жұмыстары орындалатын кезең.Шыңдалған ойдан туған оқушы әрекеті қандай бомақ?

Қазақ тілі  сабағында «Тіл ұстарту»сабағында оқушының шығармашылық қабілетін ашуға ,қызығушылығын арттыру үшін түрлі жазба жұмыстарын беруге болады.5 класта қазақ тілінен суретке қарап мәтін құрау,мәтінге тақырып қою тапсырмалары  жиі орындалатын болса,жоғары кластарда мәтіннің белгілі бөлігін беріп,әңгіме мазмұнын ары қарай жалғастыру,РАФТ әдісі бойынша әңгіме құрастыру ұсынылады.Ең үздік жұмыс «автор орындығына »ұқсынылады.Оқушылар жақсы  тұстары мен кемшіліктерін айтып,бір-бірінің жұмыстарына баға береді.Сонымен қатар әдебиет сабағында көркем шығармаға тақырыптық-мазмұндық талдау жүргізгеннен кейін,шығармадағы жағымды,жағымсыз кейіпкерлер  бейнесі оқушылардың  жан дүниесіне әсер етеді.Шығарманың кейіпкеріне деген көзқарас пайда болады.Ой толғаныс кезінде жазылатын жұмыстың бірі- «Кейіпкерге хат»әдісі.6 класта Б.Соқпақбаевтың «Менің атым Қожасындағы»Қожаға ,Жантасқа,Майқанова апайға хат жазу арқылыкейіпкердің іс-әрекетіндегі  ерекше ұнаған жерлерін айтып,енді бірде келіспейтін кемшілігін де айтып сыр бөлісті.Ойтолғаныс сатысындағы жазылатын эссе –оқушыларымның ең бір сүйікті ісі.Мен олардың эсселерін оқи отырып,авторға сұрақ тастай отырып  жазатынын аңғардым. Мысалы, С.Торайғыровтың «Шығамын тірі болсам адам болып »өлеңін оқи отырып алған әсерім, «Қобыланды жырын»оқи отырып «Егер мен батыр болсам»т.б. осы тапсырмаларды қызыға орындайды.

«Ойтолғаныс»кезеңінде оқушыға тек жазба жұмысының түрлері ғана емес,сөйлеу тілін дамыту,өзіндік жеке пікірін қалыптастыру,көзқарасын қалыптастыру арқылы жаңа сабақты қалай меңгергендігін,қызығушылығын аңғаруға болады.Мысалы, 8 класта М.Мақатаевтың «Аққулар ұйықтағанда»поэмасын өткенде,поэма тақырыбы мен идеясына талдау жұмысын жүргізгеннен кейін,кейіпкерлер іс-әрекеті арқылы баға беру,мінезін ашуда мынадай сауал бердім:

«Аққу –киелі құс саналады.Бірақ ана осы аққудың киелі екенін біле тұра атты.Ананың іс-әрекеті дұрыс па?»

Мұнда «Дискуссиялық карта »әдісін пайдаландым:

«Үш қадамды сұхбат »әдісі де өтілген жаңа сабақты қорытындылауға,өз пікірін дәлелдеуге,өз ойын еркін жеткізе білуге үйретеді.Мысалы ,қазақ тілінен 8 класта «Атаулы сөйлем» тақырыбын қорытындылау кезінде осы әдісті былайша қолдандым:

1.Сұхбат алушы:

Атаулы сөйлем дегеніміз не?

2.Жауап беруші:

Іс-оқиғаны баяндамай,атап көрсететін жай сөйлемнің түрі.

1.Сұхбат алушы:

Атаулы сөйлемнің жасалу жолдары қандай?Мысал келтір.

2.Жауап беруші:

Түн.Тау іші.Ышқына соққан жел.

3.Жинақтаушы:

Сонымен сұхбат беруші мен жауап беруші арасындағы сұрақ-жауап арқылы атаулы сөйлемнің  жасаллуы мен ерекшелігіне тоқталып өтті.т.б.

Бұл әдісті әдебиет сабағында да қолдануға болады. «Кубизм»әдісінде қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында қолдануға болады.Мысалы,С.Бегалиннің «Бала Шоқан»әңгімесін қорытындылау кезінде былайша қолдануға болады:

1.Әңгімеле

Әңгімеде Шоқан мен Мысықтың алғашқы кездесу сәті қалай берілген?

2.Салыстыр

Шоқан мен інісі Жақып бейнесін әңгімедегі іс-әрекеттері бойынша салыстыр.

3.Қолдан

Әңгімеден Мысықтың жасаған мүсіндерін тауып оқы.

5.Суретте

Әңгіме соңында Шоқан мен Мысықтың қоштасу сәтіндегі Мысықтың көңіл-күйі

6.Зертте

Қазақтың тұңғыш ғалымы Ш.Уәлихановтың өмірі мен ғылымға қосқан үлесі.

Осы әдіс арқылы оқушылар қызыға жұмыс жасайды.Қазақ әдебиеті сабағында «Пирамидалық кесте», «Ти кестесі»т.б. әдістер тиімді деп ойлаймын.Бұл әдістерді баланың жас ерекшелігіне,сабақтың мазмұнына қарай қолдануға болады.

  Сонымен мен СТО технологиясының әдістерін пайдалана отырып неге қол жеткізуге болады?

1/Оқушылардың неге қызығатынын байқауға болады;

2/Әдеби шығарманы әр қырынан талдай отырып,өзіндік жеке пікірін айтқызуға дағдыландыру;

3/Дұрыс болжам жасауға,бір-бірінің пікірін тыңдауға және өз пікірін дәлелдей білуге ;

4/Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын бір-біріне бағалату арқылы жеке көзқарасының қалыптасуына ;

5/Қиялын дамыту «менің ойымша» деген жауап алуға ;

6/Баланың дүниетанымын кеңейтіп,рухани өсуіне ,жеке тұлға ретінде «мен »деген  рөлін көтеруге болатынын байқадым.

Осы әдістерді пайдалану арқылы оқушыларым неге қол жеткізе бастады?

1/Бұрынғы білетіндіктерін еске түсіре отырып,салыстырады;

2/Жазба жұмыстарын жүргізу арқылы оқушының ойлау қабілеті дамып,шығармашылық қызығушылығы артады;

3/Топпен жұмыста өзіндік жеке көзқарас қалыптасады,бір-бірінің пікірін тыңдауға,бағалауға қалыптасады;

4/Жеке ерекшелігі мен қабілетіне сай тапсырмаларды өзі таңдап,ізденіп,белсене орындауға қалыптасады;

5/Топтық,жұптық жұмыс жасай отырып,бір-бірін сыйлауға,құрметтеуге,ынтымақтастыққа қалыптасады;

Сапалы білім беру тікелей мұғалімдердің қолында деп есептеймін.Қоғам дамуының ең басты шарты  жеке тұлға тәрбиелеу десек,сол тұлғаны тек шығармашыл,жаңашыл ұстаз ғана тәрбиелей алмақ.Демек,шәкірт құзіреттілігі ұстаз құзіреттілігінен бастау алады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Қазақстан мектебі//№8,2008.

2.С.Мирсеитова,А.Иргебаева.Профессиональное развитие из опыта учителей.Алматы.2004.

3.Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар//№12,2007.

4.Қазақ әдебиеті және мемлекеттік тіл//№2,5,2011.

Қазақ тілі мен әдебиетін пәнін оқытуда «Сын тұрғысынан ойлау технологиясының» әдістері оқушының шығармашылық қабілетін ашып,жеке тұлға ретінде өзіндік ой-пікірі қалыптасуында тиімді әдістердің бірі.

При изучении казахского языка и литературы применение «Методов критического мышления» способствует раскрытию творческих способносте,формированию как личности,развитию мыслительной деятельности и открытию широких возможностей учащегося.

At studying the Kazakh language and the literature application “Methods of critical thinking” assists disclosing of creative capacities to formation as to the person, progress of cogitative activity and opening of ample opportunities of the pupil.

№1 М.Әуезов атындағы мектеп-гимназия

Пәні: қазақ тілі

Сыныбы:8 «А»

Мұғалімі: Бимұратова  А.А.

Cабақтың тақырыбы:  Сабақтас құрмалас сөйлем

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: жаңа сабақты меңгерту, салалас құрмалас сөйлемнің ерекшелігін таныстыру, оқушының өзіне талдату арқылы өздігінен қорытынды шығару.

Дамытушылық: дүниетанымын, ой – өрісін  кеңейту, шығармашылық қабілетін сөйлеу тілін, сөйлеу мәдениетін дамыту.

Тәрбиелік: әдептілікке, ұқыптылыққа, елжандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың түрі: іздендіру сабағы

Өтілу әдісі: сұрақ – жауап, жаттығу, кестелер, балама тест.

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру: а) сынып тазалығына назар аудару

ә) келген – келмегенді түгелдеу, белгілеу

б) назарларын сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау.

119 – жаттығудың орындалуы.

Өткенді пысықтау: Деңгейлік тапсырма.

Ұяшықтар қойылып, сұрақтар мен тапсырмалар жасырын беріледі.

Бірінші деңгей сұрақтары: анықтамалар айту.

1. Құрмалас сөйлем дегеніміз не?
2. Құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
3. Салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
4. Салалас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
5. Салалас құрмалас сөйлемнің баяндауыштары қалай байланысады?
6. Болмаса, әйтпесе, я болмаса жалғаулықтары салаластың қай түрінде баяндауыштарды байланыстарады?

Екінші деңгей. Берілген жай сөйлемдерден салалас құрмалас сөйлем құра.

1. Суық боз тұман басып тұр. Онша қою емес (бірақ, қарсылықты)
2. Білмеген нәрсеңді сұрап алуды ар көрме. Адам сұрап білмесе ештеңе үйренбейді. (түсіндірмелі,қос нүкте)
3. Сізді ешкім шақырған жоқ. Сіз бармайсыз. (сондықтан, себеп - салдар)
4. Мен бұл арада үндемедім. Үндеуді қажет те көрмедім. ( және,ыңғайлас)
5. Мен түк түсінбеймін. Осылар түк түсінбейді. (кейде,кезектес)
6. Сөз бен қылық суық көңілді жылытады. Жылы көңілді суытады. (талғаулы,немесе)

Үшінші деңгей: берілген анықтамаға сәйкес сөйлем құра.

1. Ыңғайлас салалас
2. Себеп – салдар салалас
3. Қарсылықты салалас
4. Түсіндірмелі салалас
5. Талғаулы салалас
6. Кезектес салалас

Ойқозғау.

Артымдағы қыз еңіреп жіберді де, белімдегі білегін суырып алды.

Артымдағы қыз еңіреп жіберіп, белімдегі білегін суырып алды. 

Құрмалас сөйлемдердің баяндауыштарының байланысуын ажырату.

Жаңа сабақ: Сабақтас құрмалас сөйлем

Зеректік танытайық:

1. Сабақтас құрмалас сөйлемнің өзіне тән белгілері.
2. Сабақтас құрмалас сөйлемнің ережесі.

Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу

Күн түс ауа жылынып, сызды дала бусанып, ауыл сыртында әдемі бір көрініс туып еді. Құрамындағы бағыныңқы сөйлемдердің көп болуына байланысты көп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем деп аталады.

Оқулықпен жұмыс.

Үш қатарға үш жаттығу беріледі.

І. 120 – жаттуғы. Мәтінді оқып шығып, салалас, сабақтас құрмалас сөйлемді ажырату. Сабақтас құрмалас сөйлемдерді теріп жазу.

1,2,6,8 сөйлемдер сабақтас 3,4,5,7-сөйлемдер салалас

ІІ. 121 – жаттығу. Мәтіннен сабақтас құрмалас сөйлемдерді тауып, олардың қанша бағыныңқылы сабақтас екенін ажырату.

7,8,12,17 – сөйлемдер жай сөйлем.

Сабақтас құрмалас сөйлем: 1,2,3,4,5,6,9,10,11,14

Көп бағыныңқылы сабақтас:

Сатылай: Жас сұлу қыздар иіскесе, гүлін ашып, кәдімгідей сүйсініпті. Темекі тартқан, арақ ішкендердің демінен қорқып, гүл жабыла бастапты. Олардың бір – біріне деген махаббаты соншалық – жұптың бірі қапияда қаза тапса, екіншісі қайғыға шыдамай,әуеден құлдилап келіп,жерге соғылып өлетініне немесе нәр татпай, жан тәсілім ететініне табиғат әуесқойлары талай мәрте көз жеткізген.

13,15,16 – сөйлемдер салалас құрмалас сөйлем.

ІІІ. 121 – жаттығу. Мәтіннен көп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемді түрлеріне қарай бөліп жазу.

  Ей, перзентім, тамақтан аш қалсаң да, ақыл – парасатқа тоқ бол. Ойпыл – тойпыл сөйлеуден сақтанып, тіліңді тыйып ұста. Адамдар бойында жоқ және болып та көрмеген қасиеттерді сенде бар деп мақтаса, ондай мақтауға сеніп, мардымсыма. (Жарыспалы бағыныңқылы сабақтас).

Өз айтқаныңнан қайтпайтын бір мойын болмай, өзгелердің де айтқанына мән беріп, құлақ сол. (сатылай бағыныңқылы сабақтас).

Сөйлесіп отырғандардың сөзіне орта жолдан килігіп, сөзін бөлме. Қонақтың алдында бәзбіреуге кіжініп, ренішіңді айтпа. (бір бағыныңқылы сабақтас)

Өзіндік жұмыс.

Ал енді, балалар, тақтаға назар аударайық.

Қазақ халқының әйгілі жазушысы, белгілі қоғам қайраткері, ҚазақКСР Ғылым академиясының академигі, Социалистің Еңбек Ері – Ғабит Махмұтұлы Мүсіреповтің туғанына 110 жыл толып отыр.

Міне, аналар тақырыбына көптеген шығармалар жазып, қалам тербеткен Ғабит ағамыздың шығармасынан үзінді келтірдік. Үзінді Ғ.Мүсіреповтің қай әңгімесінен алынған? Кейіпкерлері, оқиғалары естеріңде ме?  (Жанай балуан, Жалпақ балуан, Бала би, Ана, қызы, әкесі, Кейкі, Әйтілес қарт).

Үзінді. Үзіндіден сабақтас құрмалас сөйлемді табу.

• Батыр, атыңнан түс! Артыңнан қуып келетін ешкім де жоқ. Сен бұл елді шабуға келсең, бұл ел де басқа бір елді шабуға кеткен. Асықпай – ақ айдап бар, жауабын да асықпай бересің!- дейді әйел Жалпақ балуан.

         Содан кейін бәріміз де аттан түсіп, төбені айнала отырдық. Бұл қар қатынның қай шатасқанын тыңдайын деп отыр деп бәріміз Жалпаққа ренжідік.     

Шығармашылық жұмыс.

         Әр оқушы осы оқиғаны өз бетінше аяқтайды. Құраған сөйлемдерінде сабақтас құрмалас сөйлем болу керек.

Бекіту.

Сабақты қорыту:

Балама тест: (Сұрақтарға «иә» немесе «жоқ» деп жауап беру керек)

1. Сабақтас құрмаластың баяндаушы тиянақты бола ма? / а) иә ә) жоқ/
2. Сөйлемнің баяндаушы көсемше арқылы байланысады ма? / а) иә ә) жоқ/
3. Сабақтас құрмалас сөйлемнің басыңқысы бірінші тұра ма? / а) иә ә) жоқ/
4. Сабақтас құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тең дәрежеде байланысады ма? /а)иә ә)жоқ/
5. Сабақтастың баяндауыштары шылаулар арқылы байланысады ма? / а) иә ә) жоқ/  

Үйге тапсырма: Ғ.Мүсіреповтің «Ананың анасы» әңгімесінен 6 сабақтас құрмалас сөйлемді тауып жазу.

Бағалау.

«Халқым деп соққан жүрегі, қазаққа туған ұл еді» атты

Жүсіпбек Аймауытовтың өмірі мен шығармашылығына арналған танымдылық ғылыми конференцияның бағдарламасы

Конференцияның мақсаты: Оқушыларға Ж.Аймауытов  шығармаларының                      өміршеңдігін, жастар тәрбиесіндегі маңызын ұғындыру.

   Сахна мәдениетіне тәрбиелеу.

Өтілетін орны: думан залы

Конференцияның өтілу әдісі: топтық жұмыс, сұрақ-жауап

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімдері екі топқа бөлініп, оқушыларды дайындайды. Топтық жұмыс Ж.Аймауытов өмірі мен шығармашылығы жөнінде түзілген сұрақтар бойынша жүргізіледі. Баяндама, монолог оқу, сахналық қойылым, мәнерлеп оқу барлығы да осы сұрақ-жауап барысында қамтылады.

Конференцияның барысы:

Жүргізуші: Армысыздар, құрметті қонақтар, қымбатты ұстаздар, оқушылар!

«Ана тілі – халықтың жан дүниесінің айнасы, өсіп-өніп түрлене беретін мәңгі құламайтын бәйтерегі» деп тебіренген Алаштың айбынды тұлғасы Жүсіпбек Аймауытовтың өмірі мен шығармашылығына арналған «Халқым деп соққан жүрегі, қазаққа туған ұл еді» атты ғылыми конференцияға қош келдіңіздер!

        Конференцияның ашылуына Рахымберді ағайға сөз береміз.

Жүргізуші: «Жүсіпбек Аймауытов – бүкіл табиғатымен, бар икем қабілетімен, алған мамандығымен, істеген қызметімен негізінен ұстаз адам». Бүгін екі топ мүшелерінің жинақтаған зерттеу еңбектерінен арыс азамат Жүсіпбек Аймауытов өмірі мен шығармашылығы және қызметі туралы мағлұмат тыңдайық.

І топқа сұрақ: Жүсіпбектің әкесі Аймауыт неше ағайынды болған? Жүсіпбектің балалары мен немерелерін атап беріңіз. Аймауытовтың жаламен жазалануы. Жазушының өмірге келген, өмірден озған жылдары.

ІІ топқа сұрақ:Жүсіпбек Аймауытов ең алғашқы өлеңін неше жасында және не жайында жазды? Жүсіпбек көркем сөз шебері екені белгілі. Оның жазудан басқа қандай өнері болған? 1917 жылы 17 желтоқсанда М.Әуезов пен Ж.Аймауытов қай пьесада, қандай кейіпкерлердің рөлін өздері ойнаған? Жүсіпбек кезінде қандай бүркеншік аттарды қолданған? Ж.Аймауытов қазақ орыс тілдерінен басқа қандай тілдерді жетік меңгерген? «Әңгімеде қарапайым халықтың ұлттық характері мен тұрмыс-тіршілігі, ел мен жердің табиғи суреті, ең бастысы Ж.Аймауытовтың қолтаңбасына тән әуезді тіл, сұлу ырғақ анық сезіледі»,- деген жылы лебіз кімнің пікірі?

Жүргізуші: Жазушының қызметіне де тоқталсаңыздар.

І топ: Ж.Аймауытовтың қазақ әдебиетіндегі орны, жеке ұстаздық қызметі мен қайраткерлігі, өмірінің соңына қарай қай жерде, қандай лауазымдық қызмет атқарғаны туралы не айтасыздар?

ІІ топ: Ж.Аймауытов М.Әуезовпен бірлесіп Семей қаласында қандай журнал шығарғаны, Оңтүстік өңірі, Шымкенттегі қызметі, қалдырған ізі, Кеңес өкіметі жылдарында қандай басылымдарда лауазымдық қызмет атқарғаны жөнінде не білесіздер?

Жүргізуші: Жүсіпбектің үлкен прозадағы тұңғышы – «Қартқожа» романы. Ол – жазушының ғана емес, қазақ әдебиетіндегі тұңғыш роман. Ал, «Ақбілек» романынан адам мінездерінің энциклопедиясын көруге болады,-деп көрнекті қаламгерлеріміз  бағалағанындай жазушы ағамыздың шығармашылығының шыңы болып табылатын қос романы жайындағы біздің топ мүшелірінің толғауларына тоқталайық.

І топ: «Қартқожа» романының басты кейіпкері прототипке қалай сомдық бейне жасаған, Қартқожадан қалған ұрпақ бар ма? Бұл роман қай қалада, қай жылы жеке кітап болып шықты?

ІІ топ: «Ақбілек» романындағы оқиға, анасы, кейіпкерлері, ағасы Төлеген, әсем өлкенің суреттелуі, 1928 жылы «Ақбілек» романының қай журналдың бірінші санында жарияланғаны жөнінде айтып өтіңіздер.

Жүргізуші: «Жүсіпбек Аймауытов – творчестволық интеллегенцияның жарқын өкілдерінің бірі, романист, драматург, аудармашы»,- деп Ғабит Мүсірепов жазушы еңбегіне жоғары баға берген. Ендеше топ мүшелірінің Ж.Аймауытов драматургиясынан қалай ізденгендеріне куә болайық.

І топ: «Шернияз» пьесасы қанша бөлімнен тұрады, пьесаның басты кейіпкері кімнің пртотипі? Ж.Аймауытовтың жастардың әдеби кештерінде қойылған тұңғыш пьесалары, Қазақстан автономиялық республикасының 5 жылдығына орай өз режиссурасымен Қызылорда қаласында сахнаға қойылған пьесасы туралы әңгімелеңіздер. Сонымен бірге «Әнші» әңгімесіндегі Әмірқанның прототипі кім, ол жайында не айтасыздар?

ІІ топ: «Ел қорғаны» деген пьесасын Жүсіпбек қай оқиғаға арнаған? 1915 жылы Аймауытовтың сахнада өзі бас кейіпкердің рөлін ойнаған тұңғыш спектаклі, оның тұңғыш баспа бетін көрген пьесасын атаңыз. Жүсіпбек Аймауытовтың 1926 жылы Қазақ мемлекет баспасының күншығыс бөлімі арқылы Мәскеуде 3000 таралыммен жеке кітапша болып басылып шыққан пьесасы қалай аталады? Сондай-ақ, шекпені тозып жүрген жалғыз ұлын еске алатын кемпірдің монологі түрінде жазылған өлеңін атаңыздар.

Жүргізуші: Мал да, адам да не бар жандық мәз болды,

                   Қатар түзеп, үйрек, аққу, қаз келді.

                   Жердің жүзін бейне ұжмаққа теңейтін

                  Алақай, алақай-ау жаз келді,- деп жаз мезгіліндегі табиғаттың тылсымын шебер тілмен суреттеген ақынның өлең жолдарынан алар өнегеміз орасан. Ендігі кезекте топ мүшелерінің Ж.Аймауытов өлеңдерінен мәнерлеп оқуына назар аударайық.

І топ:

ІІ топ:

Жүргізуші: «Жүсіпбек – көркем сөздің ерен жүйрік зергері. Ол әрі ақын, әрі жазушы, журналист, публицист, сыншы, асқан шебер аудармашы және педагог ағартушы» екендігін әдебиетші ғалымдар атап көрсеткеніндей Ж.Аймауытовтың мол мұраларының бір саласы аудармалары мен ғылыми еңбектері. Олай болса, зерттеуші топтардың Жүсіпбек аудармалары мен ғылыми еңбектері жөнінде жинаған мәліметтеріне құлақ түрейік.

І топ: Ж.Аймауытов сал-серілік салттың күйреуін суреттейтін «Сараң сері» аудармасының желісін қай ақыннан алды? А.С.Пушкиннің қай шығармасын аударды?

Жүсіпбек Аймауытовтың 1916 жылы Ресей патшасының қазақ жастарын майданның қара жұмысына алу туралы жарлығы кезіндегі аласапыран сәттегі ауыл адамдарының психологиясы көрініс тапқан шығармасын атаңыз.

ІІ топ: Жүсіпбек Аймауытов кімдердің шығармаларын аударды? «... Шөгіп жатқан түйедей, ортасы кезеттеніп, денесін қышқыл қара түн басып, қыр арқасы торақтай ирек-ирек болып, шудасы желкілдеп тұрған, мынау өзіміздің Баян тауы...» үзінді қай шығармадан алынған?

  Ж.Аймауытов мына сөзерінде кім туралы айтқан еді? «Ол жас ақындардың ішіндегі бір күшті ақын еді. Өнер білім сәулесін аңсап, құлаш ұрып, кедейлік, жоқшылық зарын шегіп, жауыз тұрмыспен жанталасып, алысып, жеңе алмай мерт болды. Тірі жүрсе, өзі айтқандай, қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып күн болғандай, от жалындай зулаған болат қайрат, құрыш жігердің, кекті жүректің ақыны еді».

Концерттік бағдарлама.

Жүргізуші: Артында өшпес із, өлмес мұра, «Комплекспен оқыту жолдары», «Психология (жан жүйесі) мен өнер тану» сынды ғылыми еңбектерін қалдырған, жан-жақты өнер иесі, сегіз қырлы, бір сырлы дарын, романшы, драматург, ақын, аудармашы, зерттеуші Жүсіпбек Аймауытотың өмірі мен еңбектерін танып білу бүгінгі іс-шарамен шектелмек емес. Алдағы уақытта да көптеген жастарымыз айбынды азаматымыздың шығармалары өміршең екендігін зерттеп, зерделей берері сөзсіз.

Олай болса, бүгінгі кешті қорытындылау үшін сөз:

Келесі жолы тағлымы мол танымдылық кештерде кездескенше сау болыңыздар!

                                  Сұрақтарға жауаптар

                                   І.Шығармашылығы

1.«Қартқожа» романындағы басты кейіпкер прототипке қалай сомдаық бейнк жасаған?

Бас кейіпкер прототип өмірде болған адам, мұғалім болып қызмет жасаған. Ж.Аймауытов Қартқожаның балалық кезін суреттеуде бала молда ретінде өз өмірінің жастық шағындағы оқиғаларды пайдаланған.

2.Қартқожадан қалған ұрпақ бар ма?

Бар, Төлеш Қартқожаұлы Тоғанбаев, техника ғылымдарының кандидаты, қазақ ауылшаруашылық институтында қызмет атқарған.

3. «Ақбілек» романындағы Ақбілектің туып өскен жері қайда орналасқан? «Ақбілек» романында қай кезеңдегі оқиға суреттеледі?

Алыстағы Алтай тауларыныда орналасқан кішігірім қазақ ауылы, Шығыс Қазақстан облысының Күршім мен Марқакөл ауданын жалғастыратын Қалғұты жері. Ақтар қашып, қызылджар қуып, аласапыран күрес жүріп жатқан азамат соғысы жылдарындағы оқиға суреттеледі.

4.Ж.Аймауытовтың қазақ драматургиясына қосқан үлесі қандай? Драматургиялық шығармалар қатарына қосқан үлесі ұшан-теңіз. Оның «Қанапия-Шәрбану» 1917 жыл, «Рабиға», «Мансапқорлар», «Ел қорғаны» 1925 жылы пьесалары азамат соғысы жылдарындағы кедей мен байлардың тартысын, ескілік пен жаңашылдықтың күресін суретттейді.

5.Ж.Аймауытовтың ғылыми еңбектерін атаңыз.

«Комплексті оқу жолдары», «Психология (жан жүйесі) және өнер тану», «Мағжанның ақындығы туралы, «Тәрбиеге жетекші».

6.Байман, Тұяқ, Құлтума, Шәмши, Шекер,Жұматай кімдер, қай шығарманың кейіпкерлері?

«Күнікейдің жазыға» шығармасы. Байман-Күнікей ғашық болған жігіт, Құлтума -әкесі, Шәмши-Күнікеймен қатар байдың қызы, Шекер - анасы, Жұматай-ағасы.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

7.Ақбілектің анасының қазасынан кейінгі ең жақын сырласы, жанашыры кім болды? Жеңгесі Ұрқия.

8.Ақбілек ағасы Төлегеннің арқасында қай жерлерде оқып келді?

Орынбордың рабфагында, Семейде, кейіннен тағы да Орынборда

9.Ақбілекке үйленем деп зыр жүгіріп, кейіннен қыздың басынан кешкенін есіп тастап кеткен жігіттің есімі кім? Ақбала.

10. «Абайдан соңғы ақындар» (1918ж), «Мағжанның ақындығы туралы» 1923ж, «Аударма туралы» 1925ж, «Сұңқар жыры» 1925ж атты сын мақалаларды Жүсіпбек қай ақынмен бірігіп жазды? Заңғар жазушы Мұхтар Әуезовпен бірге.

11.Шекпені тозып жүрген жалғыз ұлын еске алатын кедей кемпірдің монологі түрінде жазылған өлеңі. «Ұршығым» өлеңі.

12. «Жаңа өріс» газетінде 1920 жылы басылған, аяғына «Жүсіпбек Аймауытов» деп қол қойған, қазақ қызының теңсіздіктегі өмірін суреттеген өлеңі. «Жәмилә»
13. «Ел қорғаны» деген пьесасын Жүсіпбек қай оқиғаға арнады? Қазақ Республикасының 5 жылдығына арнады.

14.Жүсіпбектің драматургия саласындағы алғашқы тәжірибесіне жататын дүниесі. «Қанапия мен Шәрбану» пьесасы.

15. Сал-серілік салттың күйреуін суреттейтін «Сараң сері» аудармасының желісін қай ақыннан алды? А.С.Пушкиннің «Скупой рыцарь» деген пьесасының аудармасы.
16. «Қартқожа» романы қай жылы, қай қалада жеке кітап болып шықты?

  Қазақ әдебиетінде роман жасауға ұмтылыс өткен ғасырдың 20 жылдардың орта тұсынан басталады. Оның алғашқы үлгісін Ж.Аймауытов жасады. «Қартқожа» романы тек жазушының бұл жанрдағы алғашқы туындысы емес, бүкіл қазақ романының төлбасы. Ол 1926 жылы Қызылорда қаласында жеке кітап болып басылып шықты.

17. «Шернияз» пьесасы қанша бөлімнен тұрады? Қай жерде жарық көрді? Бес бөлімнен тұрады, семей қаласында, 1926 жылы жарық көрген.
18. А.С.Пушкиннің қандай шығармасын қазақ тіліне аударған?

«Тас мейман»

19.Ж.Аймауытов қай қалада оқып жүріп, ойын-сауық кештерінде өнер көрсетіп, басты рөлдерде ойнаған? Семей қаласында

20.Ж.Аймауытовтың жастардың әдеби кештерінде тұңғыш пьесалары қай жылы, қай айда сахнаға қойылды? 1917 жылы 17 желтоқсанда

21.Ж.Аймауытов кімдердің аудармаларын аударды? А.С.Пушкин, Н.В.Гоголь, Дюманың. Дж.Лондон, Мопассаның шығармалары мен аудармаларын аударды.

22.1928 жылы «Ақбілек» романы қай журналдың бірінші санында жарияланды? «Әйел теңдігі»

23.Ж.Аймауытовтың жаңа дүниенің есігін айқара ашқан жастарға мамандықты дұрыс таңдай білуге жәрдемдесетін еңбегін атаңыз. «Жан жүйесі және өнер таңдау»

24.1925 жылы Ташкент қаласында жеке кітап болып басылып шыққан, Қазақстан автономиялық республикасының 5 жылдығына орай Жүсіпбектің өз режиссурасымен Қызылорда қаласында сахнаға қойылған пьесасының аты? «Ел қорғаны» пьесасы

25. «Кім де кім өзіне біткен ыңғайына қарай өз жолымен жүріп, қызмет етсе, өз басына да, әлеуметке де пайда келтірмек. Өз орнында істеген адамның жұмысы да өнімді, береклі болмақ» деген сөздері Жүсіпбектің қай еңбегінде жазылған?

«Неге арналсаң, соны істе» атты мақаласында.

26. Жүсіпбектің өзі «күйлі сөз» деп атаған шығармасының атын және жарық көрген жылы мен қаласын атаңыз.

1929 жылы Қызылорда қаласында жарық көрген «Нұр» күйі.

27.Жүсіпбек реализмінің сыры неде? Ел тірлігінің, халық тұрмысының жалпыға ортақ қиындығын жұмсартпай, оның ұнамды-ұнамсыз жақтарын кең суреттеуінде. Мысалы, «Қартқожа» романы мен «Күнікейдің жазығы» хикаятындағы ауыл өмірі мен «Әнш»і әңгімесіндегі қала кедейлерінің тұрмысы.

28.1915 жылы Жүсіпбектің сахнаға қойған, бас кейіпкердің рөлін өзі ойнаған тұңғыш спектаклін атаңыз. «Біржан – Сара» спектаклінде Біржанның рөлін өзі ойнаған.

29.Ж. Аймауытовтың тұңғыш баспа бетін көрген пьесасы қайсы және қашан жарық көрді?1922 жылы жарық көрген « Сылаң қыз» комедиясы.

30.Жүсіпбектің балаларға арналған ертегілерін атап беріңіз. «Үш қыз», «Көк өгіз», «Шал мен кемпір», «Жаман тымақ».

31.Жүсіпбектің 1926 жылы Қазақ мемлекет баспасының күншығыс бөлімі арқылы Мәскеуде 3000 таралыммен жеке кітапша болып басылып шыққан пьесасының аты. «Рабиға» пьесасы

32.Ж.Аймауытовтың «Ақбілек» романындағы суреттелетін әсем өлкені атап беріңіз және аталған өлке жайлы өзіңіз не білесіз? Алтай, Марқакөл аймағы

33.Кеудеде әзір жүрек бар,

     Тілек бар, соған сенем мен.

     Артымда қыруар елім бар,

     Өлсе де денем мен өлмен!- деген жыр жолдарын жазуға Жүсіпбекті қандай жағдай итермелеген? 1930 жылғы әйгілі Бутырка түрмесіндегі ауыр азап.

34.Жүсіпбектің түлік төресі жылқы атымен байланысты әні қалай аталады? «Екі жирен»әні.

35.Жүсіпбектің қазақ тілінің сапалы оқытылуы мәселесін көтерген мақалаларының аты. «Ана тілін қалай оқыту керек?», «Емлені өзгертуге жоба»

36. Қазағым, қақтықпа, қамалма,

     Ел болар қамыңды амалда! – деген өлең жолдары Ж.Аймауытовтың қай өлеңінен алынған? «Ұран» өлеңінен.

37.Ж.Аймауытовтың қай өлеңі 1918 жыл «Абай» журналында басылып шығады? «Ұран», «Әскер марсельезасы»

38.Қызылордада Жүсіпбектің қай шығармасы жеке кітап болып басылып шықты? «Нұр күйі» поэмасы 1929 жылы Қызылордада жеке кітап болып басылды. Онда адамның көңіл күйі, қуанышы мен мұңы жырланады. Поэма жастарды өмірді сүюге, қиындыққа қарсы тұра білуге шақырады.

39.Аймауытовтың 1916 жылы Ресей патшасының қазақ жастарын майданның қара жұмысына алу туралы жарлығы кезіндегі аласапыран, патшаның тақтан құлауы алдындағы қазақ ауылының көрінісі, адамдар психологиясы көркем бейнеленген шығармасы қайсы? ХХ ғасыр басындағы қазақ еңбекшілерінің, олардың аласапыран тұсындағы тағдырын бейнелеген алғашқы күрделі шығармалардың бірі болып саналатын «Қарқожа» романы 1926 жылы Қызылорда қаласында басылып шықты.

40. Жазушының «Шернияз» пьесасындағы басты кейіпкер кімнің пртотипі? Аймауытов пьесаларының ішіндегі көркемі – «Шернияз»пьесасы. 1926 жылы Қазақстан Оқу комисарияты семей баспаханасынан жарық көрді. Пьеса ақын Сұлтанмахмұт Торайғыровқа арналған.

41.Ақын «Көшу» өлеңінде нені суреттеген? Қазақ ауылындағы көш суреттері, көштің сән-салтанаты.

42. «Нұр күйі» поэмасындағы ақынның айтпақ ойы? «Нұр күйі» поэмасында ақын адамның көңіл күйін, қуанышы мен мұңын жырлап, жастарды өмірді сүюге, қиындыққа қарсы тұра білуге шақырады.
43. «Қартқожа» романындағы жазушының көтерген тақырыбы. Онда 1916 жылғы Ресей патшасының қазақ жастарын майданның қара жұмысына алу туралы жарлығы кезіндегі аласапыран, патшаның тақтан құлауы алдындағы қазақ ауылының көрінісі, адамдар психологиясы көркем бейнеленген. Жазушы осы тартыстар арқылы қазақ кедейінің қоғамдағы теңсіздіктің сырын ұғуы, әлеуметтік әділетсіздіктердің себептерін түсінуі секілді ояну процесін көрсетуге ұмтылады.
44. «Ақбілек» романында не жайлы баяндалады? Романда ескі ортадағы жікшіл тартыстардан қорлық көрген қазақ қызының төңкерістен кейінгі жаңа сипатты заманның мүмкіндігіне сай өз құқығы үшін күресу жолы баяндалады.
45. «Әнші» әңгімесіндегі негізгі кейіпкер Әмірқанның прототипі кім?Әйгілі Әміре Қашаубаев – қазақтың жезтаңдай әншісі.
46. «Жол үстінде» әңгімесі қай жылы, қандай жинақта жарық көрді? 1925 жылы «Терме» жинағының бірінші санында.

47.Мамырбай, Бекболат, Балташ, Ақбілек, Ұрқия бұл кейіпкерлер жазушының қандай шығармасымен байланысты? «Ақбілек» романының кейіпкерлері.

48.Ж.Аймауытовтың «Ақбілек» романы қандай үлгіде жазылған? Әдебиет теориясының натурализм үлгісінде.

49. «...Шөгіп жатқан түйедей, ортасы кезеттеніп, денесін қышқыл қара түн басып, қыр арқасы тарақтай ирек,-ирек болып, шудасы желкілдеп тұрған, мынау өзіміздің Баян тауы...» үзінді жазушының қай шығармасынан алынған? «Қартқожа» романынан.
50. «Қартқожа» романындағы басты кейіпкер шынайы өмірде болған ба және өмірде қандай қызмет атқарған? Өмірде болған адам, педагогтік қызметатқарған. Қартқожадан қалған ұрпақ- Төлеш Қартқожаұлы Тоғанбаев –техника ғылымының кандидаты болған, қазақ ауылшаруашылық институтында қызмет атқарған

51.Ж.Аймауытов Мағжан Жұмабаев туралы қандай пікір білдірген?          Мағжан–сыршылдығымен, суретшілдігімен, сөзге еркіндігімен, тапқыштығымен күшті. Маржандай тізілген, торғындай үлбіреген нәзік үнді күйімен, шерлі мұңды зарымен күшті.

52.Ж.Аймауытов адам мінездерін неше түрге және қалай бөледі? 8-ге бөледі. 1-күйгелек, 2-аяныш жанды, 3-ыстық қанды, 4-салқын қанды, 5-қызбалы, 6-құмартпалы, 7-«ұйтқымалы»8-сарыуайымшыл.

53.12 бөлімнен тұратын, оқу құралы үлгісінде жазылған қазақ тіліндегі зерттеу жұмысы қалай аталады? «Психология» кітабы, осы бағыттағы алғашқы жемісті ізденістердің, олжалы табыстардың қатарына жатады.

54.Ж.Аймауытов мына сөздерінде кім туралы айтқан?  «Ол жас ақындардың ішіндегі бір күшті ақын еді. Өнер білім сәулесін аңсап, құлаш ұрып, кедейлік, жоқшылық зарын шегіп, жауыз тұрмыспен жанталасып, алысып, жеңе алмай мерт болды. Тірі жүрсе, өзі айтқандай, қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып күн болғандай, от жалындай зулаған болат қайрат, құрыш жігердің, кекті жүректің ақыны еді». Сұлтанмахмұт Торайғыров туралы.

                                           ІІ.Өмірі

55.Ж.Аймауытов қай жылы толық ақталды? 1988 жылықазан айында толық ақталды.

56.1915 жылы «Қазақ» газетінде басылған Желкек (псевдоним) атымен алғашқы баспа жүзін көрген өлеңі? «Баяғы жұрт» өлеңі.

1929 жылы жазушы ұлтшыл деген айыппен ұсталған соң шығармаларын шығаруға мүмкіндік бермеген кездегі ақынның көп пайдаланған псевдоним есімдері? Желкек, Желкен, Жанақ.Қызылтаулық.

57.Бес томдық шығармалар жинағы қай жылы жарық көрді?1996-1999 жылдары.

58.Ж.Аймауытовтың актерлік қыры туралы қай жылы, қай журналда басылып шықты?

59. «Ақбілек» романын «Чудесный нәрсе» деп қысқа да ұтымды бағалаған кім? Ғабит Мүсірепов.

60.1924-1925 жылдары Жүсіпбекті қазақ әдебиетінің биік шыңы деп жоғары бағалаған кім? М.Горький.

61.Жүсіпбектің әкесі Аймауыт неше ағайынды болған және ағайындарын атап беріңіз.Аймауыт бес ағайынды болған, атасы Дәндебайдың бәйбішесінен Аймауыт пен Иса, кіші әйелінен Оспан, Абайылда, Әбдіраман туған.

62.Жүсіпбек ең алғашқы өлеңін неше жаста және не жайында жазды? 13 жасында, тіленші шалға есік ашпаған кемпір мен көшкенде байталға мінбеймін деп әкесін ренжіткен қыз жайлы.

63.Жүсіпбек жазушылықтан басқа қандай қолөнер түрлерін меңгерген?Әәбзелдетіп ер-тоқым жасау, етік тігу, домбыра жасау.

64.Жүсіпбек Семей мұғалімдер семинариясында кімдермен бірге оқыды? М.Әуезов, Қ.Сәтбаев.

65.Жүсіпбектің балалары мен немерелерін атап беріңіз. Ұлдары-Бектұр, Жанақ, қызы- Муза, немерелері-Валентина, Надежда, Шурик.

66.1917 жылы 17 желтоқсанда М.Әуезов  пен Ж.Аймауытов қай пьесада, қандай кейіпкерлердің рөлін өздері ойнаған? «Рабиға» пьесасында, М.Әуезов Ысқақ рөлін, Ж.Аймауытов Ахмет рөлін ойнаған.

67.Жүсіпбек кезінде қандай бүркеншік аттарды қолданған? Желкен, Желкек, Жанақ, Қызылтаулық.

68.Аймауытов қандай жаламен өлім жазасына кесілді? Торғай уезінің ашыққан халқына жәрдем ұйымдастырып, жиналған малды өзі пайдаланып кетті деген жаламен жауапқа тартылып, артынан ақталады. Содан 1929 жылы Қазақстандағы ұлтшылдық  ұйыммен байланысы бар деген сылтаумен қайта тұтқынға алынады.

69.Қазақ әдебиетінің жаңа өріске шығуына мол үлес қосқан жазушының артында қалған тұяқ туралы не білесіңдер? Бірінші әйелі Вера Волковадан Бектұр (Виктор), Жанақ (Евгений), екінші әйелі Евгения Сермұхамедовадан Муза есімді қыз қалған.

70.Аймауытов қазақ, орыс тілдерінен басқа қандай тілдерді жетік меңгерген? Семинарияда оқып жүргенде неміс тілін үйрену үшін немістердің пәтерінде тұрған. Француз тілінің мұғалімімен жақын араласа жүріп, француз тілін меңгеріп алған және татар тілінде еркін сөйлей білген.

71.Жүсіпбектің көркем сөз шебері екендігі белгілі. Оның жазудан басқа қандай өнері болған? Оның ғажап етікшілігі болатын. Сонымен бірге түйін түйетін ұсталығы да болған. Музыкалық аспаптарда (домбыра, скрипка, рояль) еркін ойнаған.

72. «Әңгімеде қарапайым халықтың ұлттық характері мен тұрмыс-тіршілігі, ел мен жердің табиғи суреті, ең бастысы Ж.Аймауытовтың қолтаңбасына тән әуезді тіл, сұлу ырғақ анық сезіледі»,- деген жылы лебіз кімнің пікірі? Ғалым Қ.Мұхаметханов.

73.Жазушы қай жылы дүниеден өтті? 1931 жылы.

                                    ІІІ. Атқарған қызметі

74.Ж.Аймауытовтың қазақ әдебиетіндегі орны? Ж.Аймауытов артына аса бағалы бай әдеби мұра қалдырды, ғылыми еңбектер аударды, педагогика, психология әдістемесіне тәрбие туралы зерттеулер жазды.

75.Жазушының жеке ұстаздық қызметі мен қайраткерлігі туралы не айтасың?

Ж.Аймауытовтың жаңа өмірді орнықтыру жолындағы күрес жолын өмір белестерін қарасақ, ол Қазақстан Кеңестерінің құрылтайына делегат, оқу комиссриятының коллегия мүшесі, «Ақжол» газетінде жұмыс істеумен қатар Шымкенттегі педагогика техникумының директоры қызметін атқарды. Мұғалімдік қызметін 1914 жылы мұғалімдер семинариясын Семей қаласында бітіргеннен кейін бала оқытудан бастаған.

76.Жүсіпбек өмірінің соңына қарай қай жерде және қандай лауазымдық қызмет атқарды? Шымкенттегі педагогикалық техникумда директорлық қызмет.

77.Ж.Аймауытов М.Әуезовпен бірлесіп Семей қаласында қандай журнал шығарды? «Абай» журналы 1918-1919 жылдары.

78.Ж.Аймауытовтың Оңтүстік өңірде, әсіресе, Шымкентте қызмет бабымен жүріп қандай із қалдырғанын білесіңдер? Жүсіпбек 1926-1929 жылдары Шымкенттегі педагогикалық техникумда директорлық қызмет атқарып, әр түрлі саяси жұмыстарға араласты.

79.Ж.Аймауытов Кеңес өкіметі жылдарында қандай басылымдарда және қандй лауазымда қызмет атқарды? «қазақ тілі», «Ақ жол» газеттерінде редактор болып қызмет еткен.

Системхан Бақытжан Системханқызы
Алматы қаласы №176 мектеп-гимназия

Тақырыбы: Акула Л. Толстой, аударған С. Омаров

Мақсаты:

 Білімділік:  Мәтіндегі оқиғаның желісіне қарай түсініп, өз ойларын талдауға қорытынды жасауға, бір - бірін бағалауға үйрету,мәтіндегі негізгі кейіпкерлерге мінездеме беру,суға шомылуға байланысты қауіпсіздік ережелерін меңгерту, акуланың қауіпті жыртқыш екендігін айту

Дамытушылық: Мәтіндегі оқиға желісіне қарай түсініп, өз бетінше талдауға, акуланың түрлерін білуге, авторлар өмірбаянымен танысуға үйрете дамыту.

Тәрбиелік: Жаз айларында суға шомылу ережесін еске түсіре отырып, шомылу кезіндегі батып бара жатқан адамға, алғашқы көмек көрсету жолдарын үйретіп, оқушыны қайырымдылыққа, бауырмашылдыққа тәрбиелеу.

Көрнекіліктер:суреттер.

Сабақ әдісі:  Сұрақ жауап,талдау.

Сабақ түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың барысы:

1 Ұйымдастыру

2 Үй тапсырмасы

1.Үшінші жігіттің әрекетін кітаптан тауып оқы.

2.1Іздеген жетер- мұратқа

2.2 Жан қиналмай, жұмыс бітпес,

Талап қылмай, мұратқа жетпес.

4 Жаңа сабақ «Ой қозғау»

Балалар, акула туралы не білесіңдер? (оқушылардың жауаптары тыңдалады).

Мұғалім суретін көрсетіп акула туралы мағлұмат береді: Сигаратәрізді, денесінің ұзындығы 14 - 15 м - ге дейін, ұзындығы 9 м дейінгінің салмағы 4 т - ға дейін. Желбезек саңылаулары үлкен, әр желбезек доғасында 1300 - ге дейін аталық қысаң қабықтары сүзгілі аппараттар құрайды. Жақ тістері ұсақ, ұзындықтары 5мм - ден артық емес, 4 - 7 қатарлы, үккішке ұқсайды. Екі жақ жарты шарлардың бір - келкі жылы сулардың пелагиалилерінде мекендейді, көктемде және жазда судың жоғары бетінде жүзеді. Акулалар мен скаттар барлық теңiздер мен мұхиттарда мекендейдi. Акулалар түрлерiнiң басым бөлiгi – жыртқыштар. Ұзарған сүйiр торпедатәрiздi денесi, күштi бұлшықеттерi оларға үлкен жылдамдықпен жүзуге мүмкiндiк бередi. Акулалар денесiнiң көлемi әр - түрлi. Iшiндегi ең алыбы - кит акуласының ұзындығы 20 м дейiн жетедi. Ол судан ұсақ планктонды организмдердi сүзiп, солармен қоректенедi.

Акулалардың көпшiлiгi — ашық мұхиттың екпiндi жыртқыштары. Бізге жақын Каспий теңiзiнде көлемi 120 см аспайтын және балықтармен қоректенетiн шағын катран акуласы немесе тiкендi акула мекендейдi. Мұхитта акулалардың көптеген түрлерi мекендейдi: көк, ақ, рифтiк, алты желбезектi, кариб қаражүзбеқанатты, теңiз түлкiсi, ала мысықты, полярлы және т. б. Аса қызығушылықты, басының алдыңғы ұшында аса үлкен балғаға ұқсас, әр жағында көздерi мен танаулары бар, рострумы өсетiн акула — балғалар туғызады. Акула - балғалар — өте қаһарлы және ашқарақ жыртқыштар. Осы акулалар ең жиi адамға шабуыл жасайды. Басының жалпақ бөлiгiнiң төменгi бетi жоғары сезiмталдық пен эхолокацияға ие, осыған байланысты олар топырақ астына көмiлiп жатса да қоректi оңай табады.

Ал неліктен біз бүгін акула туралы сөз қозғадық, қалай ойлайсыздар? (оқушылардың болжамдары)

Бүгін біз акула туралы бір оқиғамен танысамыз. Оқиғаны жазған орыстың ұлы жазушысы Лев Николаевич Толстой жазған. Жазушы әрі аудармашы Сейітжан Омаров осы Л. Н. Толстойдың әңгімесін аударған.

Сейітжан Омаров (22 маусым 1907, Ақмола облысы Атбасар ауданы. Керегетас ауылы, 1985, Алматы) – жазушы, аудармашы.

Қостанай қаласындағы халық ағарту институтын бітірген (1932). 1930 – 42 жылы мұғалім, аудандық, облыстық газеттерде редактор, жауапты хатшы, 1959 жылдан өмірінің соңына дейін Қазақстан Жазушылар одағындағы балалар мен жасөспірімдер әдебиеті кеңесінің төрағасы болды.

Лев Никола́евич Толсто́й (1828 - 1910) – орыстың ұлы жазушысы. Тек жазушылықпен ғана айналысып қоймай, ұстаздық іске де атсалысқан. Ясная Полянада шаруалардың балалары үшін мектеп ашып, педагогикалық журнал шығарды. Әліппе оқулықтарын жазды. Оның әлемге әйгілі «Соғыс және бейбітшілік» романы, балаларға арнап жазған әңгімелері, кітаптары бар.

Акула Л. Толстойдың орысша сюжеттік көрінісін видео арқылы тамашалау

ә)“Әдебиет үйірмесі” әдісімен ( «Баяндамашылар», «Зерттеушілер», «Сұрақ қоюшылар» )

Өздері баяндап, зерттеп, сұрақ қойып топ бойынша дайындалады.

Сергіту сәті :“Теңіздегі балықтар“

(оқушылар жұптасып еркін жүзіп жүріп, тоқтаңыз дегенде балықтардың аттарын түгел айтып шығады. )

“Тауып оқы”әдісімен парақша таратып, 3 топқа тапсырма беру.

1)      Ауа райы туралы жазылған тұсты тауып оқы

Күн райы өте жақсы, теңізден салқын самал есіп тұрған-ды, бірақ кешке таман ауа райы өзгеріп кетті: қапырық бола бастады, сахара шөлінен ескен ыстық желдің лебі пештен шыққан леп тиді.

2)      Әкесінің қобалжыған сәттерін суреттейтін тұсты тап

Артиллерист құп- қу болып тыр етпей балаларға қарап тұр.

3)      Акуланың өлген сәтін бейнелейтін тұсты тауып оқы.

Өлген акуланың сары бауыры толқындардың арасында қалқып барады.

Сөздік  жұмыс

Зәкір – кемені суда ұстап тұратын тетік

Білте - зеңбіректі тұтандырғыш зат

- Суға шомылуға байланысты қандай қауіпсіздік шараларын қолдану керек?

- тек жабдықталған жағажайлар мен басқа да шомылуға арналған орындарда, ресми рұқсаты және құтқару қызметі бар жерлерде шомылыңыздар;

- шомыла білмей белдеріңізден жоғары келетін суға кірмеңіздер;

- шомылу кезінде бір -біріңізді көзден таса қылмаңыздар;

- жағадан алыс, қойылған белгіден ары жүзіп кетпеңіздер;

- жүзе білмей, дөңгелекті, үрлемелі матрасты пайдаланбаңыздар;

- жүзіп келе жатқан катерлер мен қайықтарға жақындамаңыздар;

- қайықтан, көпірден және кеме аялдайтын орыннан суға секірмеңіздер;

- суға көп шомылмаңыздар, аса тоңып және шаршап қалуларыңыз мүмкін;

Алғашқы көмек — адам өміріне немесе денсаулығына кенеттен қауіп төнгенде оның өмірін сақтап қалу үшін немесе апаттың зиянды әсерін азайту үшін қолданылатын қарапайым шаралар. Апаттың қатарына әр түрлі жарақаттар, сынық, буынның шығуы, улану, суға бату, күю, үсу, электр тоғы соғу, т.б. жатады. Алғашқы көмектің негізгі шаралары: апатқа түскен адамды апат әсерінен құтқару (өрттен, судан шығару); апаттың зиянды әсерін тоқтату (адамды жылыту, иіс тисе таза ауа жұтқызу); қан тоқтату, жараны байлау, сынған аяқтың немесе қолдың қозғалысын тежеу; жасанды дем алдыру, жүрекке жабық массаж жасау, апатқа түскен адамды тезірек емдеу мекемесіне жеткізу немесе жедел медициналық көмек көрсететін дәрігерлер тобын шақыру

Қорытынды( Рефлексия) ББҮ

Үйге тапсырма

“ Акула“ мәтінін толық мазмұндау,

Акула туралы басқа деректер әкелу

Бағалау

№187 Мұстафа Шоқай атындағы қазақ орта

мектебінің мектепалды даярлық тобының

мұғалімі Бакирова Сәулеш

Көркем әдебиет.

Сабақтың тақырыбы: Біз тебеміз сырғанақ.

Оқу іс-әрекетінің мақсаты: Қыс мезгілі туралы балалардың түсінігін кеңейту. Қыс мезгілінің ерекшеліктерін бақылау. Балалардың табиғатқа деген қызығушылығын арттыру.

Әдіс-тәсілдер: Сұрақ-жауап, әңгімелеу, көрсету.

Сөздік жұмыс: шыңдайды, құйындатып, мығым.

Оқу іс-әрекетінің көрнекіліктері: Сырғанап жүрген бала­лар суреті.

Оқу іс-әрекетінің барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.

Балалар шаттық шеңберіне тұрады. Бәрі бірге төмендегі өлең жолдарын қайталайды.

Қыс келді, қыс келді,

Ақтарды ақ қарды.

 Ақ қарды шимайлап,

Шаңғымен сызалық.

Педагог:

— Қыс мезгілінің басқа жыл мезгілдерінен ерекшелігі қандай?

- Қыс мезгілі сендерге несімен ұнайды?

Суда мұз бар,

Жерде қар бар,

Боран борап соғады.

Бөбектерім, айтыңдаршы,

Бұл  қай кезде болады? (Қыс)

Қимылды ойын: «Қандай қимыл екенін тап». Ойын шарты: Балалар шеңберге тұрады, әр бала кезекпен ортаға шығып, қимылды қозғалыс жасайды, қалған балалар шешуін табуы керек. Бірнеше (шаңғы, коньки тебу, шанамен сырғанау, т.б.) қимылдар көрсетіледі.

Дәптермен жұмыс: Б. Жақыптың «Сырғанақ» өлеңін жаттау.

Сырғанакқа мығымбыз,

Шыныққанбыз, шымырмыз.

Таудан төмен сырғанап,

Біз тебеміз сырғанақ.

- Сырғанақ тебу сендерге ұнай ма?

- Сырғанақ тебу үшін қандай болуың керек?

- Достарыңмен бірге сырғанаққа барасың ба?

Сергіту сәті:       Ішік, пима, қолғаптар,

Арада жоқ тоңғақтар.

Баста қалың малақай,

Біз тоңбаймыз, алақай.

(Қимылмен көрсетеді).

Дәптермен жұмыс: Қыс мезгілінің ұнаған сәттерін, өз ойларын қағаз бетіне түсіреді. Ребус шешеді.

Тыныштық сәті: Балалар денелерін еркін ұстап, көздерін жұмады. Көз алдарына қыс мезгілін елестетеді. Терең тыныс алады. Ауа неткен таза, айнала аппақ қар, жылт-жылт етеді. Қарды алақанымызға салдық, сұп-суық.

Аққала соқтық. Аққаламыз қандай әдемі болып шықты. Көзімізді ашамыз.

Қорытынды:

- Қыста сырғанаған сендерге ұнай ма?

- Сырғанақта немен сырғанайсыңдар?

- Сырғанаққа бару үшін қалай киіну керек?

- Қардан не жасауға болады?

Батыс Қазақстан облысы

Жаңақала ауданы  Жаңақала ауылы

№ 3 жалпы орта білім беретін

қазақ мектебінің  бастауыш сынып мұғалімі

Сатыбалдиева Дания Ахметқалиқызы

Сабақтың  тақырыбы: Сан есім

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Сөз таптары  туралы  білімдерін шыңдау,  сан есім туралы  ұғымдарын жетілдіру , сөздерге дұрыс сұрақ қою арқылы  сөз таптарын   шатастырмай ажырата білуге үйрету,  қатесіз, көркем жазуға баулу.

Дамытушылық: Тапсырмаларды орындау арқылы сөздік қорын арттырып, сауаттылығын, логикалық ойлау жүйесін дамыту.

Тәрбиелік:  Әдемі сөйлеуге, тапқырлыққа, отансүйгіштікке  тәрбиелеу. 

Түрі:   жаңа білімді игеру сабағы.

Көрнекілігі: кесте, топқа бөлуге қажетті қағаздар, түсті гүлдер, интербелсенді тақта.

Әдісі: сұрақ-жауап, ойын, топтастыру.

Пәнаралық байланыс: дүниетану, әдебиеттік оқу, математика,музыка.

Сабақтың барысы:   І . Ұйымдастыру

                   Мұғалім                                              Оқушы

• Екі көзің не үшін керек? – Жақсыларды көру үшін!
• Екі қолың не үшін керек? – Елге көмек беру үшін!
• Құлақ деген не үшін керек? - Ақыл-кеңес тыңдау үшін!
• Жүрек деген не үшін керек?  – Жауларымнан қыңбау  үшін!

Күн жылынып, қар ерісімен бүкіл тірі табиғат көктемгі тіршілігіне кіріседі. Табиғаттан алуан түрлі түстерді байқауға болады. Табиғатта жасыл түсті өсімдіктер бар. Осы өсімдіктер қандай топтарға бөлінеді? (Ағаштар, бұталар, шөптесін өсімдіктер) Сендер ағаштың қандай түрлерін білесіңдер? Ағаштың пайдасы, оны қорғау туралы айту.

Жасыл түс-       Сары түс-

Қызыл түс -     Көк түс -      әр түс өз орнына отырады.

Өткен сөз таптарын,олардың ережелерін,сұрақтарын еске түсіру үшін «Ассоцация» құрайық.

                                                               Зат есім 

                          Етістік                                                                         Сын есім

ІІ . Өткен сабақ бойынша білімдерін пысықтау. "Құмырсқа" сөзінен сөз теру. Әр топ жазған сөздерінен сын есімдерді тауып астын сызады. Оларға сұрақ қояды, ережені еске түсіреді, сын есімнің зат есіммен байланысын табады. ( қысқа, сұр, сақ,қара,сары, ақ)

ІІІ. Жаңа сабақты оқып үйренуге дайындық.- Осы  құмырсқалар қалай тіршілік етеді? Илеуде 1 құмырсқа болуы мүмкін бе ? Ал құстар ше?

-Жануарлар тобымен, былайша айтқанда "отбасымен " тіршілік етеді.

-Сендердің  отбасыларыңда неше адам бар? ( алты адам, он, сегіз, тоғыз)

-Бүгінгі күн реті қандай? ( 17сәуір).

ІV. Жаңа сабақ.- Дәптерді ашып күн жадын жазамыз. (он жеті сөзінің жазылуына көңіл аудару)

- Кім бір таңбалы сандарды атап береді?

- Ж әрпінен басталатын қандай сан бар? ( 7)

-7 саны қандай сан? ( киелі)

- 7 санына байланысты не білесіңдер?( 7қазына, 7 шелпек, 7 ата, 7 керемет)

 Дәптермен жұмыс. (дәптерімізге әдемілеп Жж бас, кіші әрпін және жапырақ      сөзін жазамыз)

 Біздің тақтамызда жапырақтар шашылып тұрған сияқты.Бұл жапырақтар мына көктем бейнесінің сендерге берген тапсырмасы екен.Әр топ жапырақ алып, өз тапсырмасын орындайды.

1- топ: Сыныптағы заттарды қатыстырып мәтін құра.

2- топ: " Менің тобым" тақырыбына әңгіме жаз.

3- топ:  70 санын сипатта.

4-топ: Ішінде санның атын білдіретін сөздері бар мақал- мәтелдерді жаз. Әр топ өз жұмысын қорғайды. 

Көкектің тапсырмасы:         Сөзжұмбақ шешу        Тіл - қылыштан өткір.

Оқулықпен жұмыс. 1-жаттығу. Балалар санды білдіретін сөзді табады, оған сұрақ қояды, ережені шығарады.

 -Әуеде қандай құс ұшып келеді?Адамға жақын құс. Жерге аз қонақтайды. Ұяларын үйдің шатырына, мал қораның төбесіне салады. Оған жүн, қауырсын, мамықтардан төсеніш төсейді. Ұяны 6-7 күн ішінде бітіріп, оған 3-8-ге дейін жұмыртқа салады.

"Қарлығаштың тапсырмасы: 2-жаттығу.Сан есімдерді теріп жаз.Сұрақ қою тапсырылады.

-Құстар немен қоректенеді?  (Бунақденелілермен.)

-   Гүлден-гүлге қонатын қандай әдемі бунақденеліні білесіңдер? ( Көбелек)

- Көбелек сендерге " сәл демалыңдар" дейді.

Сергіту сәті:          

  1- жаттығу (Ауызша)

1-топ: мәнерлеп оқиды;                        2-топ: сан есімдерді байланысып тұрған сөздерімен  айту;

3- топ: жаңылтпашты жатқа айту;        4-топ:  торғай туралы тақпақ айту;

ІV. Жаңа сабақ бойынша білімдерін бекіту.

- Көбелек әдемі, өзі зиянсыз екен. Ал қандай зиянды бунақденеліні білесіңдер?   Шыбын.  

 "Шыбынның" тапсырмасы: 

4 -жаттығу. Үнтаспадан мәтінді тыңдап, сан есімдерді теріп жаз.

   Ағаштардың ішінде суды көп қажет ететіні - терек . Ол күніне орта есеппен сексен бес литр су ішеді.Ал жөке осы мерзімде алпыс алты, қайың - алпыс, шырша - он үш , қарағай бар болғаны тоғыз литр су ішеді екен.

 Әр топ сан есімдерді теріп жазады, тақтаға іледі.

- Келесі бунақденеліміз қарлығашпен бірге ертегі кейіпкері екен. Ол- маса.

 Масаның тапсырмасы:  «Сөздің әрбір дыбысынан сөз тудыру жұмысы». Парақтардағы сөздердің әрбір дыбысынан сан жазып шығу.

І жұп                                      ІІ жұп             ІІІ жұп                     ІV жұп

тоқсан                        жеті                            қырық                       тоғыз

Түс      сегіз        Жас           сексен     Қас          сегіз       Тоқ       қырық

үш                                          алты                        алпыс                                  он

1. Қорытындылау.Мына тапсырманы орындау арқылы жасырын сөзді табу.

1- топ:  " Жауқазын"

2- топ " Раушан"

3-топ: " Бәйшешек"

4-топ: " Қалампыр"

Бұл гүлдердің тапсырмасы.  Сан есімнің сұрақтарын қайталау.

VІ. Бағалау . Гүлдерді тарату.

 VІІ. Үйге тапсырма. 5- жаттығу. 66- бет

                                         Менің Отаным - Қазақстан

Білімділік: Халқымыздың өткені мен бүгінгі күндеріне қысқаша шолу жасау.

Тәрбиелік: Туған еліне, жеріне деген сүйіспешілікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Сөйлеу мәдениетін дамыту.

Көрнекілігі: ҚР рәміздері, карта, нақыл сөздер, топтастыру.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі

• Құрметті ұстаздар және қонақтар! Сіздердің назарларыңызға

«Менің Отаным - Қазақстан» атты тәрбие сағатын ұсынамыз.

Асыл: Отан деген не? Отан дегеніміз – адамның туып өскен жері, туысқандары мен жақындарымен бірге тұратын атамекені.

Сара: Әуелгі Отан – ана алды, оттың басы,

Ауыл алды, аунаған шөптің қасы.

Сағынғанда тым ыстық көрінеді

Жаста ойнаған үйшік қып сайдың тасы.

Нұрбек:   Отан дейміз от жаққан жерімізді,

Отан дейміз өсірген елімізді.

Отан дейміз туған жер, атамекен –

Биік тау, орман, тоғай, көлімізді.

Арайлым:   Отан дейміз кең – байтақ астананы,

Жасыл жайлау, жаңа жол, жас қаланы.

Отанның шеті де жоқ, шегі де жоқ,

Ол бірақ өз үйіңнен басталады.

Іңкар: Адамның жақсы, бақытты өмір сүруі көп жағдайда Отанға деген сүйіспеншілігіне байланысты. Отанын сүйе білген адамда бәрі: үй де, жұмыс та, атақ та болады.

Нұрсана:  Мен оның түнін сүйем, күнін сүйем,

Ағынды өзен, асқар тау, гүлін сүйем.

Мен оның қасиетті тілін сүйем,

Мен оның құдіретті үнін сүйем.

Тарбия:   Бар жәндігін сүйемін қыбырлаған,

Бәрі маған «Отан» деп сыбырлаған.

Жаным менің кеудемді жарып шық та,

Бозторғайы бол оның шырылдаған.

Арай:   Отан, Отан,

Бәрінен биік екен

Мен оны мәңгілікке сүйіп өтем.

Нұрбақыт: Отан адамның отбасынан басталады. Туып өскен жері, ауылы, қыстағы, қаласы – оның кіші Отаны. Өйткені әрбір ауыл, қала, бүкіл Республикамен тығыз байланысты.

Малика:   Ең бірінші бақытым – Халқым менің,

Соған берем ойымның алтын кенін.

Ол бар болса, мен бармын, қор болмаймын,

Қымбаттырақ алтыннан нарқым менің.

Мерей:   Ал екінші бақытым – Тілім менің,

Тас жүректі тіліммен тілімдедім.

Кей – кейде дүниеден түңілсем де,

Қасиетті тілімнен түңілмедім.

Бекарыс:  Бақытым бар үшінші – Отан деген,

                    Кім мықты? – десе біреу, - Отан дер ем.

                   Оты сөнген жалғанда жан барсың ба?

                   Ойланбай – ақ кел дағы от ал менен.

ІІ бөлім. «Атамекен», «Жерұйық», «Атажұрт» топтары арасында сайыс түрінде жалғасады.

І сайыс: Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда

1. ҚР Мемлекеттік туының авторы кім? (Ш.Ниязбеков)
2. Ұлттық валюта – теңге қай жылы енгізілді? (1993ж. 5 қараша)
3. ҚР тәуелсіздігін қашан жариялады? (1991ж. 16 желтоқсан)
4. ҚР әнұранының сөзін жазғандар? (Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев)
5. Қазақстан БҰҰ қашан мүше болып қабылданды? (1992ж. 2 наурыз)
6. 1991ж2қазан –бұл дата нені білдіреді?(Т.Әубәкіров ғарышқа ұшты )
7. ҚР Конституция күні? (30 тамыз)
8. Қазыбек биге не қымбат?
9. Қай жылы ел астанасы Алматыдан Ақмолаға көшірілді? (1997 ж)
10. Маңғыстау облысының құрылғанына неше жыл?

ІІ сайыс: Атадан қалған асыл сөз. (Мәнерлеп оқу)

«Қазақ – сөз қадірін өз қадірім» деп білген халық. Кіндігін де, елдігін де, кемеңгерлігі мен көсемдігін сөзге сыйдырған.

Ел тағдырын ойлады олар көз ілмей,

Ерік беріп қажырлылық, төзімге.

Үн жеткізер Ұлылардың өзіндей,

Ден қоялық ұлылардың сөзіне.

І.   Арман –      «Төле бидің жауабы»

ІІ.  Диас-       «Қазыбек бидің елшілігі»

ІІІ. Бақыт –   «Әйтеке бидің сыншылдығы»

«Атамекен» әні  

Қызылорда  облысы   Шиелі  ауданы

Бидайкөл  ауылы  №148  қазақ

орта  мектебі,   қазақ  тілі  мен

әдебиеті  пәні  мұғалімі  

Дүкенбаева  Ақылай  Ерғалиқызы

Сынып:11                                       Пәні:  Қазақ  тілі        

Сабақтың  тақырыбы:   Шешендік  сөздегі  риторикалық  канондар

Сабақтың  мақсаты: 1.Білімділік:  Шешендік  сөздегі  риторикалық   канондардың   маңызы, шешендік сөзді  дайындаудың,  ойды  жеткізудің  жолдарын меңгерту

2.Дамытушылық: Танымдық  белсенділігін, қызығушылығын  және  сөйлеу  мәдениетін  арттыру;

3.Тәрбиелік:  Өз ойын дұрыс  жүйелі,  көркем  жеткізе  білуге баулу

Сабақтың  түрі :  Іздендіру

Сабақтың  типі:  Жаңа

Сабақта  қолданылатын  әдіс-тәсілдер;  Баяндау,  талдау,  салыстыру 

Сабақтың  көрнекілігі:  Интерактивті тақта, үлестірмелі парақшалар

Сабақтың  барысы:

Ұйымдастырылды    1.Үй  жұмысы: 

Тест  сұрақтары

Баяндау

Тірек  сызба

Жаттығу  жұмысы

2.Жаңа  сабақ.   Балалар,  біз  өткен  сабақта  шешеннің  өзін  ұстау  әдебіне  тоқталдық,  оның шешеннің  өз  ойын  жеткізуде  маңызды  рөл  атқаратынын  білдік,  Сонымен  қатар  шешеннің   өз  ойын  жеткізуде  алдын  ала  дайындық  жұмыстары,  жүйелілік,  дайын  тіл  орамдарын  ұтымды  пайдаланудың  маңызы зор.  Біздің  бүгінгі  сабағымыз  осы  қағидаттармен  танысуға  арналады

 Мұғалім   интерактивті  тақта  арқылы  пікірлермен   таныстырады

«Сөйлеу өнері – ойдың  түпкі  мазмұнын  ғана  айту  емес,  сонымен бірге  оның  барлық  жай-жапсарын,  нәзік  жерлерін  жеткізіп  айта  білу»

В.М.Теплов

«Сөз  өнері  бәйге  секілді»

Габриел  Маркес

Ойды  жеткізе білудегі  сөз  өнеріндегі  бәйгеде   риторикалық  канондарды  жетік  білу, оларды  үнемі  ескеріп,  жүзеге  асыру   жеңіске  бастайтын  баспалдақтар. («канон»  сөзінің   мәні  түсіндіріледі)

       Оқушылар  оқулықтан  мәлімет  алады.  Өз  түсінгендерін  тақтадағы  тірек   сызбаны  пайдалан  отырып  түсіндіреді

Жаңа  сабақты  түсіндіруді  қорытындылау  мақсатында    ескерілетін  басты  қағидалармен  танысып  өтеді

3.Бекіту

154-тапсырма

• А.Байтұрсынұлының сөзін  оқып,  негізгі  ойды  анықтайды
• Риторикалық канондарға  қатысты  сөздерді  теріп  жазады
• Оның қай  бөлімге  қатысты  екенін  айтады
• «жалаң», «көрнекі»  сөздеріне  лексикалық  талдау
• «шындығымен» сөзіне  морфологиялық  талдау

156-тапсырма

• «баспасөз» сөзін  сөзжасам  бойынша  талдау
• «сөз саптау»  сөзіне  морфологиялық  талдау  жасау
• Ақын жүрегіне кек  тұрмайды. (сөйлемге  синтаксистік  талдау)
• Мәтінді оқып,  сөз  құдіретін  күшейтер  адам  бойындағы  қасиеттерді  табу
• Адам бойындағы  табиғи  қабілет  пен  шешендіктің  байланысы  жөнінде  ой айту

4.Қорыту

1.Риторикалық  канондар  дегеніміз  не?  Кестені  толтыру

2. «Шабытты ақын көңілі,  қазір  көз  алдында дала  емес -  теңіз,  кең  тыныш  теңіз жүзін  көргендей.  Сол  теңізге,  өмір  тарих  мол  мұхитына бір  кеме, жалғыз  жалауын  көтеріп  жол тартты.  Жалауында   да  «Тартыс», «Үміт»  деген  ұран бар.  Халық  үмітін   үстіне  арқалаған  сол  кеме «келешек»  деген  жағаға  қарай  тартты»

Жазушының   осы  сөйлемдердегі  айтайын  деген  ойын  жеткізу  шеберлігін  түсіндіру

3.«Шешендіктің  баспалдақтары»    атты  тақырыпта  ой  толғау  жазу

«Шаршы  топта  сөз  бастаудан  қиынды  көргенім  жоқ»  деген  екен  жыраулар  поэзиясының  ірі  өкілі  Бұхар  жырау,  сондықтан  ойымыздың  жүйелі,  көркем, сапалы  жеткізуде  риторикалық  канондарды  меңгеру  бірінші  шарт.

5.Бағалау

Үйге  тапсырма

155-тапсырма

• Сұрақтарға жаап  беру

157-тапсырма

• Берілген қаламгерлердің   шешендік  қасиеті,  сөйлеу  ерекшеліктері  жөнінде  мәліметтер  таб

Қызылорда  облысы   Шиелі  ауданы 

Бидайкөл  ауылы  №148  қазақ  орта

мектебі,   қазақ  тілі  мен  әдебиеті

пәні  мұғалімі   Жанәділова  Перуза

Жанәділқызы

Сынып:5                                                         пәні:  Қазақ  тілі        

Сабақтың  тақырыбы:   Жаңа  сөздер

Сабақтың  мақсаты:

1.Білімділік:  Жаңа  сөздер  туралы  түсінік  беру;

2.Дамытушылық: Сөздік  қорын  молайту, танымдық  қызығушылығын  арттыру;

3.Тәрбиелік:  Өз ойын дұрыс  жүйелі,  көркем  жеткізе  білуге баулу

Сабақтың  түрі :  Іздендіру

Сабақтың  типі:  Жаңа

Сабақта  қолданылатын  әдіс-тәсілдер;  Баяндау,  талдау,  салыстыру 

Сабақтың  көрнекілігі:  Интерактивті тақта, үлестірмелі парақшалар

Сабақтың  барысы:

Ұйымдастырылды    1.Үй  жұмысы: 

Тест  сұрақтары

161,162-жаттығу

2.Жаңа  сабақ

.  Балалар,  біз  өткен  сабақтарда  көнерген  сөздер  оның өзіндік  ерекшелігі  туралы  білдік  Уақыт  жылжыған  сайын  сөздер  де  көнеріп  және  жаңарып  отырады

Оқушылар  оқулықтан  мәлімет  алады.  Өз  түсінгендерін  айтып түсіндіреді

Сүрақтар  арқылы пысықталады:

• Жаңа сөздер дегеніміз   не?
• Жасалу жолы  қалай?

3.Бекіту

163-жаттығу

• Өздері білетін  жаңа  сөздерді  жазу
• Баспасөз бетінен  жаңа  сөздерді  теріп  жазу

164-тапсырма

• Мәтіннен жаңа сөздерді  теріп  жазу
• Сөздердің мәнін  ашу
• Ауыл шаруашылығына  қатысты  жаңа  сөздерді  айту

     165-жаттығу

• Мазмұнын айту
• Жаңа сөздерді  табу
• Ұлттық дәстүрлеге  тоқталу

166-жаттығу

• Мәтінді түсініп  оқу
• «Алғырлық», «қабілет», «дарын» сөздерінің  мазмұнын  ашу
• «Шоқан кім?»  аты  тақырыпта  ой  толғау жазу

4.Қорыту

 5.Бағалау

Үйге  тапсырма:   167-жаттығу  

• Қатшыбайға мінездеме  беру,
• Қосымша арқылы жасалған  сөздерді  табу

Хаметова Ақмарал Тоқтасынқызы

Қызылорда облысы

Шиелі ауданы

№148 қазақ орта мектебі

Сабақтың тақырыбы : Көсемше

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік:. Көсемше  туралы түсініктерін қалыптастыру,көсемше мен есімшенің ерекшелігін ұғындыру

2.Дамытушылық: Оқушылардың танымдық қабілетін , ойлау қабілеттерін дамыту.Талдауға дағдыландыру.

Тәрбиелік.Оқушылардыңтапқырлық,ізденімпаздық қасиеттерін  қалыптастыру,елжандылыққа баулу.

Сабақтың   түрі: аралас

Сабақтың  типі :   жаңа білімді меңгерту

Сабақтың  әдісі :сұрақ-жауап,баяндау,жаттығу,талдау,салыстыру

Сабақтың  көрнекілігі :оқулық, электрондық оқулық,интербелсенді тақта,үлестірмелі қағаздар

Сабақтың  барысы :

1. Ұйымдастыру кезеңі

II Үй тапсырмасын сұрау

1. 260-жаттығу

2.Үлгерімі төмен оқушыларға үлестірмелі қағаздар беру

3.Сұрақ-жауап арқылы үй тапсырмасын бекіту.

Шығармалардан үзінді. /үзінді қай шығармадан алынған ? Есімшені табыңыз/

III. Жаңа сабақ

      Көсемше

1.Жаңа сабақты электронды оқулық арқылы түсіндіру

Көсемше

 Көсемше де-етістіктің ерекше түрі.есімше сияқты көсемше де екі түрлі мәнде,екі түрлі қызметте қолданылады.Ол бірде жіктеліп іс-әрекетті белгілі бір шаққа байланысты білдіреді де,сөйлемнің баяндауыш қызметін атқарады.

Мысалы: Әркім өз ойын айтып жатыр.Айтып жатыр-көсемшенің –ып жұрнағы арқылы жіктеліп келіп ІІІ жақта ,осы шақта тұр.

Көсемше сонымен бірге қимыл,іс-әрекеттің тура өзін білдірмей,амалын,сынын,себебін,мезгілін білдіріп ,үстеу мәнінде жұмсалады.

Мысалы: Абай да,Жұмабай да қызыға тыңдасты. Қызыға тыңдасты-қимылдың өзін емес,оның амалын білдіріп,қалай? деген сұраққа жауап беріп тұр.

Яғни,бірде жіктеліп келіп іс-әререкетті білдіріп, бірде іс-әрекеттің өзін емес ,оның амалын,сынын,мезгілін,мақсатын білдіріп,ек  түрлі мәнде қолданылып,екі түрлі қызмет атқаратын етістіктің түрін көсемше дейміз.

Көсемше етістікке,етіске,болымсыз етістікке мына жұрнақтар жалғану арқылы жасалады:

1) –а,-е,-й

2)-ып,-іп,-п

3)-ғалы,-гелі,-қалы,-келі

ІV. Сабақты бекіту

       263,264,265- жаттығу

V.Сабақты қорытындылау

1.Елбасының жолдауынан үзінді оқу.

  Үзіндіден есімше мен көсемшені табу.

2.Венн диаграммасы

Есімше мен көсемшені салыстыру

VІ. Үйге тапсырма

   266-жаттығу

VІІ.Бағалау

Қызылорда облысы.Шиелі ауданы.

Бидайкөл ауылы№148 қазақ орта

мектебі.Қазақ тілі мен әдебиет

пән мұғалімі Көбегенова Ләззат

-Кезектес салалас құрмалас сөйлем/ашық сабақ/

-Қажымұқанның құпиялары/ашық сабақ/

-Дін –қастерлесең қасиетің,

 Қастерлей алмасаң қасіретің./тәрбие сағаты/

Сабақ тақырыбы:Кезектес салалас құрмалас сөйлем

 Сабақтың мақсаты: Білімділік: Кезектес салалас құрмалас сөйлем туралы мысалдармен

жан-жақты түсіндіру.Жалғаулық шылаулардың болу-болмауын

мысалдар  арқылы ұғындыру.

Дамытушылық: Кезектес салалас құрмалас сөйлемнің жасалуын талдау арқылы оқушының өзіндік ізденушілік қабілетін қалыптастырып,жаттығу жұмыстары,кеспе сұрақтары арқылы білім-біліктілігін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды еңбексүйгіштікке,адамгершілікке,сауаттылыққа,ауызбіршілікке тәрбиелеу.

Сабақ түрі: Аралас сабақ

Сабақ типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың технологиясы:Дамыта оқыту

Сабақ әдісі:Түсіндіру,сұрақ-жауап,талдау,ойқозғау

Сабақ көрнекілігі: кесте,семантикалық карта, кеспе сұрақтар,оқулық

Пәнаралық байланыс:Әдебиет,тарих

Сабақ барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

1) Оқушылармен амандасу

2) Сынып тазалығын  тексеру

3)Оқушыларды түгендеу

4)Оқушы назарын сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау

Семантикалық картамен бала білімін тексеру(теория бойынша)

164-жаттығу.Күйлердің шығу тарихы туралы  аңыз.Қорқыт «Башпай» күйі

ІІІ. Жаңа сабақ

Кезектес салалас құрмалас сөйлем

Кезектес салаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір-бірімен кейде,бірде,біресе деген кезектес мәнді шылаулардың қайталанып қолданылуы арқылы құрмаласады.Мысалы: Бақтығұл он жасар інісі Тектіңұлды біресе қолынан жетектеді,біресе жас баладай арқалап алды.Құс қанатын жазып бірде көкке самғады,бірде төменге құлдилады.

Кезектес салалас құрмалас сөйлем –құрамындағы жай сөйлемдер білдіретін ойдың,істің,оқиғаның кезектесіп келуін көрсететін салаластың түрі.

1.Ойқозғау «Сөйлемді орналастыр»

ІV.Бекіту  сұрақтары:

1.Құрмалас сөйлем дегеніміз не ?

2. Құрмалас сөйлемнің құрылысы

3.Жай сөйлемнің түрлерінен құрмалас сөйлем жасауға бола ма ?

V.Оқулықпен жұмыс .

167-жаттығу

Мәтін мазмұнын байланыстыра отырып,кезектес салалас құрмалас сөйлемдер құрап,көшіріп жазу.

168-жаттығу (ауызша)

Мәтіндегі біресе,кейде бірде жалғаулық шылауларының кезектес салалас құрамындағы жай сөйлемдерді немесе бірыңғай мүшелерді байланыстырып тұрғанын анықтаңдар.

VІ.Сабақты қорытындылау.

«Көршіңмен татусың ба ?» ойыны

1.Кеспе сұрақтар арқылы оқушының жаңа сабақты қалай меңгергенін тексеру.

2.Кесте арқылы өтілген салалас құрмалас сөйлемнің түрлеріне тоқталу.

VІІ.Үйге тапсырма беру

• Кезектес салалас құрмалас сөйлемді,жалпы салалас құрмалас сөйлемнің түрлерін оқу.
• 166-жаттығу

VІІІ.Бағалау

Көбегенова Ләззат Қызылорда облысы

Шиелі ауданы№148 қазақ орта мектебі

Тақырыбы:Қажымұқанның құпиялары

Мақсаты:білімділік – тарихи тұлға,халықтың сүйікті ұлы болған палуан атамыз Қажымұқан Мұңайтпасұлының өмірінің оқушыларға беймәлім тұстарын зерделеп,мағлұмат беру;

тәрбиелік –халқымыздың біртуар ұлдарының нар тұлғасын келешек ұрпаққа үлгі ете отырып, оларды отансүйгіштікке,намысты болуға,ұлтжандылыққа тәрбиелеу;

Көрнекілігі: Қажымұқан Мұңайтпасұлыныңәр кезеңдегі зиялы қауым өкілдерімен түскен суреттері,БАҚ материалдары, «Айқын» газеті, «Егеменді Қазақстан» газеті,слайдтар.

Сабақтың түрі:пікіралмасу сабағы

Әдісі: зерттек-талдау,Венн диаграммасы,ассоциация әдісі,тірек сызбалар

Сабақ барысы:

Жоспары:

І.Кіріспе

ІІ.Оқушылардың зерттеу барысындағы жинаған дереккөздер бойынша пікірлері

ІІІ. Қажымұқан Мұңайтпасұлына арналған өлең шумақтары мәнерлеп оқылады

ІV.Көрмемен таныстыру

Қорытындылау.

Мұғалімнің кіріспе сөзі:

-Құрметті оқушылар,қонақтар! Біз бүгінгі сабағымызды  Қажымұқан Мұңайтпасұлының өмірі мен отбасы жайлы зерттеп,зерделенген тың мәліметтерден ақпарат бере отырып,ой өрбітеміз.

Сладй №1 оқушы : «Сүйек жаңғырту»

Бір заманда Ернақ пен Лук  есімді екі батыр дос болыпты.Екеуі: «Біздің достығымызды қара жер ғана айырсын»,- деп серттескен екен.Күнлердің күнінде Ернақ батыр дүниеден өтіпті. Көңіл айта келген Лук өздерінің бір кездегі серті жайлы айтады: «Міне,бізді қара жер айырды.Енді сол достығымызды құдалықпен алмастырып,сүйек жаңғыртайық»,- депті.

Шежіре:   Ернақ батыр                                               Лук батыр

          ↓                        ↓

               Ұлы Мұңайтпас                  Ұлы  Қали

          ↓                      

            1.Асан,Үсен                                  ←     Қызы Кәбира

            2.Мұқан

2-оқушы : «Адам ұрпағымен мың жасайды»

Сөйтіп,келер айдың басында Ернақтың ұлы Мұңайтпас Луктың немересі Кәбираны келін етіп,шаңырағына түсіреді.4 жылдан соң егіз ұл табады.Бірақ сол кездегі медицинаның қауқарсыздығынан екеу бірдей қорасаннан көз жұмады. 3 жасқа келіп қалған екі бірдей немересінен айырылу Айсары әжеге ауыр соққы болды.Қайғыдан бүк түсіп жатып қалады.Бірақ Алланың ісіне шүбә келтіру пенденің қолында емес екенін ұғып,өзін-өзі қолға алады. Арада 2 жыл өтеді.

3-оқушы: «Жоғалған әже...» «Дәрілік қоба жотасы»

Күнде таңертең Кәбира мен Мұңайтпса малдарын жайлап келгенде ,бес уақыт намазын қаза қылмай оқып отыратын Айсары әже үйде болмай шығады.Күтеді.Келмеген соң көршілерді құлақтандырады.Кешке дейін Есілдің суын сүзгендей көпшілік Айсары әжені іздейді.Төртінші күн дегенде көрші ауылдағы малшы жігіт атына мінгізіп алыр келеді.Әженің қолында бір уыс шөп болады.

4-оқушы : «Қайғы мен қуаныш»

Айсары әже жақсы көрген келінінен айырылып қалады.Босанған соң ащы уызын екі-ақ күн емізіп,көз алдынды дүниеден өтті.Келінінің көз жанары әженің жүрегінде қалып қойды.Анасының уызын екі-ақ күн емген немересі  күшті,мығым болсын деген ниетпен атын Мұқан қойды.Үш кісіні асырап отырған сиырдың сүті бір Мұқанға жетпеді.Әже төркініннен тағы бір сиыр сұратты.Мұқан дені сау,мықты болып өсті.

5-оқушы : «Жетімді жылатқан жеті тозақтың отына күйеді»

Мұқанды әжесі молдаға оқуға береді.Ойы өзіндей балалармен діни сауатты болсын дегені еді.Біра Мұқанныі тілін сындыра алмаған молда шыр-пыры шығып,тұзды судағы шыбықпен арқасын жосадай етіп сабайды.Мұқан жыламайды.Біраз күн өткен соң тағы да молда оқытатын қараш үйдің босағасына келіп тұрады. Бір кезде молда келеді.Молданың желкесінен таяқпен ұрып,етпеттей құлатады.Өзі қашып кетеді.Шағым айта келген молдаға әжесі: «Неге ұрасың? Жетімді жылатқан жеті тозақтың отына күйетінін білесің бе?!»,-деп кемсеңдеп жылайды.

6-оқушы: «Өгіз арқалаған бала»

Өзімен қатар балалардан денесі едәуір үлкен болғандықтан Мұқан көбіне қозы-лақ бағып,далада жүреді.Қасында ауылдың тайынша торпағын бағатын балаң жігіт бар еді.Бір күні бір өгіз жардан құлап мертігеді.Жігіт бауыздап үлгереді.Енді оны ауылға егесіне жеткізу керек еді.Осы тығырықтан 14 жасар Мұқан құтқарады.Өгізді арқалап келе жатқан баланы көрген ауылдастары аң-таң болып қарасады.

Слайд № 7 оқушы : «Жаяу сүйреген шана»

Мұқанның ата-бабасы бай болмаған. Ол 17-18-ше келгенде орыс саудагері Масликовқа жалданады.Бір күні қыстың аязында малдың шөбі таусылып қалады.Шөпке шанамен барған Мұқанның аты өліп қалады.Шөптің үстіне атты салып,шананы өзі жаяу сүйреп келеді.Масликов атының өлгенін Мұқаннан көреді.Абақтыға жатқызам дегенде,қасындағы жалшы жұмысшылар ақша жинап беріп Мұқанды құтқарып қалады.

Слайд №8  оқушы : «Ұлы Петрдің қаласында»

Масликовтың қасапшысы Мұқанға «Жазда Петербургтан ойын көрсететін палуандар келеді»,- деді.Жазда Мұқанға ақша жинап беріп оқуға жібереді.Өз естелігінде палуан атамыз осындай жалшы-жұмысшылардың

 Өзіне деген сенімін ақтау үшін күн-түн дайындалғанын айтады.

9-оқушы : «Тіл-көз...нәрестеге түкіру»

Тіл-көз тиген нәрестеге түкіру – ежелден келе жатқан халықтың наным-сенімі.Атамыз  өзіне нәрестесін алып келе жатқан ана мен  баланы сезіп отырады екен.Бірде көпшіліктің ортасында отырып күледі.Неге күлдіңіз ?-дегендерге : «Маған баласыналып бір кемпір мен келіні келе жатыр.Осы жұрт мені бақсы немесе балгер дей ме екен?!»,-деп отырады.Сәлден кейін бір кемпір мен қолына бала ұстаған келіншек кіріп келеді.Оған палуан түкіреді де,шапанының жеіңнен нәрестені өткізіп береді.

10-оқушы : «Қажымұқанға жасалған  қастандық»

Тәжікстанның Сталинабад қаласында кезекті өнер көрсетуде Қажымұқанға қастандық жасалады.Үстіне қойған тақтайдың тіреуіштері қойылмаған болып шығады.Үстінен 20 адамды мінгізген жүк қоймасы  өте шыққанда,палуан орнынан әзер тұрады.Оны зембілге салып ауруханаға  алып кетеді.Ол жергілікті НКВД адамдарының ісі болып шығады. Қажымұқанды жапон тыңшысы деп көзін жойып,біреулерге жағынғылары келген болса керек.Алайда,арам ойлары іске аспай қалады.Тілеулес  халық оны үйлеріне кезек жасырып,Қазақстанға жібереді.НКВД жансыздарына : «Амудария арқылы өз қолымызбен Ауғанстанға шығарып салдық»,-деп палуанның аман жүруіне тілеулестікпен жалған айтады.

11-оқушы : «Қажымұқанның соғыс кезінде өнер көрсетіп,ұшақ сыйлауы...»

« Тек екі кісіге қызығуға болады.Біреуі-Алла оған дәулет беріп,соны хақ жолында жұмсаған кісі,екіншісі-Алла оған білім берген және сол білімін басқаларға үйреткен кісі» (Әл-Бұхари,Муслим сүресі)

«Менің сарқылмайтын қазынам-халық»,-деп атамыз 70 жасында Оңтүстік Қазақстан өңірінде өнер көрсетіп,100 000 сомды: «Соғыстағы жауынгерлерге мінгізген тұлпарым болсын»,- деп ұшақ жасауға апарып банкке өткізген.

ІІІ. Қажымұқан Мұңайтпасұлына арналған өлең шумақтары мәнерлеп оқылады.

1.Сәкен Сейфуллиннің «Қажымұқан» өлеңі

2.М.Шаханов «Күш атасы-Қажымұқан» өлеңі

3.Бақыткерей Ысқақ «Күш атасы-Қажымұқан» өлеңі

ІV.Көрмемен таныстыру

1. Күш атасы-Қажымұқанның әр кезеңдердегі бейнелері

2.Палуанның отбасы жайлы деректер

3. Қажымұқан Мұңайтпасұлының өмірін зерттеп,зерделеп жазылған шығармалар

4.БАҚ материалдары

5.Әлемнің 24 елін аралап,48 медаль алғанда бірге жүрген достары жайлы мағлұматтар

Қорытынды

«Менің өмірімді жазғанда,апам Айсарыны қалдырма.Менің өрбіген өмірімді,тасыған қайратымды берген сол апам.Мен оның Кавказдың алып тауындай биік,күннің шуағындай жылы,мейірбандық еңбегінің тозаңын да өтегенім жоқ.Мені білген кісі,менен бұрын апам Айсарыны білсін.Басқа кісі мені асырап,кемкліне келтіре алмас еді»,- дейді Қажымұқан атамыз жазушыларға.

             Қажымұқанның құпиялары

            Алланың өзі өмірден аян берген...

            Атамызға жасалған қастандық

            Жас нәрестеге түкірк қасиеті

             Көріпкелдік қасиеті

             Некелі төрт әйелі болғаны...

 Алғашқы атастырылған қызының қайтыс болуы

              Поляк қызы-Бәтима

Сондықтан Қажымұқан менің атым,

Көрмедім маған деген елдің жатын.

Оқыған ұлы Петр қаласынан

Палуандық әлі есімде алған атым.

Қажымұқанмын қазақта асқан күшім,

Палуандықтан айтайын біраз дастан.

«Орыс палуан» атанып он екі жыл,

24 патшалықтың жерін басқан.

24 патшалықты араладым,

Палуанды неше таудай жараладым.

Жүрегімді жылытқан қызуы мол,

Туған жердей ыстық жер таба алмадым,-деп туған жерде жер болмайтынын әркез балалары мен немерелеріне айтып отырады екен.

Палуан атамыздың салмағы-174 кг,бойы-185 см болған.Өзі жайында немересі Абдоллаұлы Шабданға : «Мына тұрған төбеде бір кезде Бұзық деген көп қабатты үй болған.Қазір үйіндеге айналып жатысы мынау.Мен де бір кезде әлемді шарлаған палуан едім.Қазір қауқарсыз қарияға айналдым.Бірақ күшімнің барында елімді әлемге паш еттім.Сендер де леге пайдасы тиер азамат болып қалыптасыңдар.Мен жайлы келешек ұрпаққа айта жүріңдер.»,-деген екен.

Қазәір түрлі әдіс-тәсілдерді қолданып қазақтың атын әлемге танытып жүрген спротшыларымыз баршылық.Айталық: Ә.Айқанов,Ж.Үшкемпіров.т.б .Бұл кісілер қазір келешек спротшыларды дайындайтын бапкерлер.Ал күш атасы Қажымұқанның ерлігін  қайталаған жерлесіміз-И.Ильин.                                                             

Қызылорда  облысы   Шиелі  ауданы Бидайкөл  ауылы 

№148  қазақ  орта  мектебі, 

 қазақ  тілі  мен  әдебиеті 

пәні  мұғалімі   Жанәділова  Перуза  Жанәділқызы

пәні:  Қазақ  тілі        

Сабақтың  тақырыбы:   Жаңа  сөздер

Сынып:5                                                        

Сабақтың  мақсаты:

1.Білімділік:  Жаңа  сөздер  туралы  түсінік  беру;

2.Дамытушылық: Сөздік  қорын  молайту, танымдық  қызығушылығын  арттыру;

3.Тәрбиелік:  Өз ойын дұрыс  жүйелі,  көркем  жеткізе  білуге баулу

Сабақтың  түрі :  Іздендіру

Сабақтың  типі:  Жаңа

Сабақта  қолданылатын  әдіс-тәсілдер;  Баяндау,  талдау,  салыстыру 

Сабақтың  көрнекілігі:  Интерактивті тақта, үлестірмелі парақшалар

Сабақтың  барысы:

Ұйымдастырылды    1.Үй  жұмысы: 

Тест  сұрақтары

161,162-жаттығу

2.Жаңа  сабақ

.  Балалар,  біз  өткен  сабақтарда  көнерген  сөздер  оның өзіндік  ерекшелігі  туралы  білдік  Уақыт  жылжыған  сайын  сөздер  де  көнеріп  және  жаңарып  отырады

Оқушылар  оқулықтан  мәлімет  алады.  Өз  түсінгендерін  айтып түсіндіреді

Сүрақтар  арқылы пысықталады:

• Жаңа сөздер дегеніміз   не?
• Жасалу жолы  қалай?

3.Бекіту

163-жаттығу

• Өздері білетін  жаңа  сөздерді  жазу
• Баспасөз бетінен  жаңа  сөздерді  теріп  жазу

164-тапсырма

• Мәтіннен жаңа сөздерді  теріп  жазу
• Сөздердің мәнін  ашу
• Ауыл шаруашылығына  қатысты  жаңа  сөздерді  айту

     165-жаттығу

• Мазмұнын айту
• Жаңа сөздерді  табу
• Ұлттық дәстүрлеге  тоқталу

166-жаттығу

• Мәтінді түсініп  оқу
• «Алғырлық», «қабілет», «дарын» сөздерінің  мазмұнын  ашу
• «Шоқан кім?»  аты  тақырыпта  ой  толғау жазу

4.Қорыту

 5.Бағалау

Үйге  тапсырма:   167-жаттығу  

• Қатшыбайға мінездеме  беру,
• Қосымша арқылы жасалған  сөздерді  табу

Дарынды оқушы-ұлт болашағы.

Дарынды балаларды айқындау және дамытудағы ғылыми-әдістемелік қызметті ұйымдастыру жолдары.

Бұлақ көрсең, көзін аш...

Әрбір мемлекеттің болашағы мектебінде шыңдалады.”Адам ұрпағымен мың жасайды” демекші, болашағы бар ел ғана тарих бетінде ұлт болып жазылмақ! Сонау ХІХ ғасырда ағартушылық-демократтық бағыттың негізін салған Шоқан,Ыбырай,Абайлардың, ұлттың ұстазы болған Ахметтің,жалыны мен жігері жанған Міржақып пен Мағжандардың ұлы мұратын жүзеге асыруға атсалысып жүрген СІЗДЕРГЕ, құрметті әріптестер, дарынды баланы ашуда, тәрбиелеуде  Сәттілік тілейміз!

“Қашан бала ғылым-білімді махаббатпен көксерлік болса, сонда ғана оның аты Адам болады.”  Абай.

• “”... Бізге керегі шын дарындар. Нарық қол-аяғымызды қалай қыспасын, мемлекет өзінің талантты ұлдары мен қыздарын,нағыз әдебиет пен өнерін жасайтын тарланбоз жүйріктерін қолдауға, қорғауға міндетті.” Н.Ә.Назарбаев.
• “Көп білген кісі кемеңгер кісі емес,білгені елге пайда келтірген кісі-кемеңгер.” Эсхил.
• “Неге біз алға үнемі ұмтыламыз? Өйткені өмірдің мәні-жаңалық ашу ғой...” Л.Н.Толстой

Дарындылыққа байланысты көкейкесті сан қилы сұрақтар:

• Дарындылық, данышпандық, қабілеттілік дегеніміз не?
• Дарындылықтың пайда болу негізінде қандай себеп жатыр: тұқымқуалаушылық па, әлде тәрбие ме?
• Оқушы дарындылығын, оның әлеуетті қабілетін қалай анықтауға болады?
• Дарындылықты анықтайтын психодиагностикалық әдістемелердің қайсысы нәтижелірек?
• Неліктен кейбір адамдардың (Паскаль, Моцарт, Гете,Гаус, Архимед т.б.) қабілеті ерте жасында байқалады, ал тағы басқа біреулердікі ( Ньютон, Гегель, Дарвин, Менделеев, Декарт т.б.) ересек жаста пайда болады?

ТОЛЫҚ ЖҮКТЕУ