Сызықша қойылатын орындар

Озықбаева Пейішкүл Құттымұратқызы

Жамбыл облсы «Ерекше дарынды балаларға арналған

 мамандандырылған «Дарын» мектеп-интернаты

ҚАЗАҚ ТІЛІ. 9 – сынып

Сабақтың тақырыбы:  Сызықша қойылатын орындар

Сабақтың құрылысы:

Сабақтың мақсаты:  SMART  мақсат қою

«S» - Сызықша қандай жағдайда қойылатынын үйренеді.

«M»- Жазбаша сауаттылығы артады.

«A» - Берілген тапсырмалар бойынша нақты әрекет етеді.

«R» - Абай шығармаларындағы афоризмдерді қолдану машығы қалыптасады.

«T» - Сабақ барысында ғана емес,  қажетті жағдайларда қолдануға сенімді болады.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдіс-тәсілдері:  сұрақ –жауап, тыңдалым, оқылым,жазылым,айтылым бойынша тапсырмаларды топпен орындау.

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың жабдығы: АКТ,  мәнжазбалар, оқулық, үнтаспа.

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі:

1. Оқушыларды үш топқа бөліп отырғызу.
2. Мұғалімнің кіріспе сөзі.
3. Сабақтың мақсатын бірлесіп қою.

 ІІ  Тыңдалым. (Аудиодан мәтін тыңдалады, мәтін бойынша тапсырмалар бүкіл сыныпқа беріледі.)

Қазақтың бір мақалы: «Өнер алды - бірлік, ырыс алды - тірлік» дейді. Бірлік қандай елде болады, қайтсе тату болады, - білмейді. Қазақ ойлайды: бірлік - ат ортақ, ас ортақ, киім ортақ, дәулет ортақ болса екен дейді. Олайболғандабайлықтан не пайда, кедейліктен не залал? Ағайынқұрымай мал іздеп не керек? Жоқ, бірлік - ақылғабірлік, малғабірлікемес. Малыңдыберіпотырсаң, атасыбасқа, дінібасқа, күнібасқалар да жалданыпбірлікқылады! Бірлікмалғасатылса, антұрғандықтың басы осы. Ағайыналмайбірлікқылсакерек, сондаәркімнесібесінқұдайдантілейді, әйтпесеқұдайдантілемейді, шаруаіздемейді. Әуелібіріне-біріпәлеіздейді. Не түсін, не ажарын, не өкпесінбұлдап, олболмаса, бірпәлесалып, қорғалатып, әйтеуірбірін-біріалдаудыңамалыніздеседі. Мұныңқайжеріненбірлікшықты?

«Ырысалды - тірлік» дейді, олқайтірлік? Ол осы жанкеудеден шықпағандық па? Жоқ, ондайтірлікитте де бар. Ондайтірліктіқымбаткөріп, бұлдағанадамөлімдіжаукөріп, ахиреткедұшпанболады. Жанынқорғалатып, жауданқашып, қорқақатанып, еңбекқылудан, қызметқылуданқашып, еріншекатанып, езатанып, дүниедеәлгіайтылғанырысқадұшпанболады. Олайтқантірліколаремес. Көкірегі, көңілітіріболса, соныайтады. Өзіңтіріболсаң да, көкірегіңөліболса, ақылтабуғасөзұғаалмайсың. Адалеңбекпенерінбейжүріп мал табуғажігерқылаалмайсың.

Кеселдіжалқау, қылжақбас,

 Әзір тамақ, әзір ас,

 Сыртың - пысық, ішің - нас,

Артынойлапұялмас, -

болыпжүріп, тіріміндеме, онандааллажібергенақбұйрықтыөлімніңөзіартық.

Тапсырма:

1. Кімнің сөзі, қалай деп аталады?
2. Қарасөз дегенді қалай түсінесің?
3. Мәтіннен есіңде сақталған мақал-мәтелдердің мағынасын түсіндір.
4. Автордың ойына көзқарасыңды бүгінгі өмірмен байланыстырып жеткіз.
5. Сызықша қойылған сөйлемдерді атап шық.
6. Сызықша қойылу себебі?

ІІІ Оқылым

Мәтінді оқыңыз, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.1 – топ

      Абай-өз заманының жыршысы.Оның шығармалары-сол заманның шежіресі.Оларда сол кездегі қазақ қауымының тұрмыс-тіршілігі барлық ерекшеліктермен,тек өзіне ғана тән  белгі-бедерімен,өзіндік бояу-өрнектерімен мейлінше айқын да толық бейнеленген.

Абай-данышпан.Абай-кемеңгер.Әрбір данышпан адамның даналық ерекшелігіне үңіле қарап,кемеңгер кемелдігінің қыры мен сырын ұғыну-ол өз алдына бір тағылымды ілім.Абайға баратын жол-ұзақ жол.

   “Кемеңгерлікті танудың үш жолы бар,-депті сонау көне заманның кемеңгері Конфуций                  -Бірінші жолы –ойға салып пайымдау.Бұл -ең ізгі жол...  Ал үшінщісі – тәжірибе жолы.Бұл -ең қиыны.”

      Абай кемеңгерлікке жетудің, оны танудың ізгі жолы мен қиын жолын қалады.

Тапсырмалар:

1. Мәтінді мәнерлеп оқы.
2. Сызықша қойылу себебін түсіндір
3. Конфуций пайымдауынша кемеңгерлікті танудың екінші жолы не? Сен не дейсің?

Мәтінді оқыңыз, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз. 2 – топ

Адамның өсіп-жетілуіне әсер етеін сыртқы себептердің бірі – оның алған тәрбиесі. Баланың тәрбиесіне оның өскен ортасы, қоршаған қоғам ықпал жасайтыны белгілі. Абайды қоршаған табиғат, отбасы, туған-туысқандары, құрбы-құрдастары, білім-тәрбие алған ортасы – бәрі Абайдың рухани кемелденуіне ықпал етті. Абайдың бүкіл ой-қиялына, әлеуметтік ісіне дем беріп, шапағатын төккен арнаның бірі – қазақтың бағзы замандағы халық  мәдениетінің бай мұрасы. Екінші арна – Шығыс мәдениетінің тамаша мол мұрасы. Үшінші арна - ....?

Тапсырмалар:

1. Мәтінді мәнерлеп оқы
2. Сызықшаның қойылу себебін түсіндір.
3. Абайдың кемелденуіне ықпал еткен үшінші арна?

Мәтінді оқыңыз, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз. 3 – топ

Тапсырма: Білгенге-маржан. Сөйлемнің екінші жартысын жалғастыр.

(Тапсырмалар ұяшықта)

1. Жоқ болсаң - ... , тоқ болсаң - ... .
2. Биік ... – биік ... .

   Ерінбей еңбектеп ... да шығады,

   Екпіндеп ұшып ... да шығады.

3. Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы, ...
4. Дүние - ... ... ,

Заман - ... ... .

   Алдыңғы толқын - ... ,

   Артқы толқын - .... .

5. Үйде шешен, - ... Үйде батыр , - ...
6. Қайратсыз ... – тұл,

    Тұрлаусыз ... – тұл,

    Шәкіртсіз ... – тұл.

IV Сауатыңды тексер.Жазылым

Берілген сөйлемдерде қойылмаған сызықшаны қойып, себебін түсіндір.

1. Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар:әуелі надандық,екіншісі еріншектік,үшінші залымдық.
2. Жақсы жаныңа жолдас, жаман малыңа жолдас.

3.Еріншектік күллі дүниедегі өнердің дұшпаны.Талапсыздық,жігерсіздік,ұятсыздық,кедейлік бәрі осыдан шығады.

4. Ашулы адамның сөзі аз болса ыза,қуаты артында болғаны.
5. Білгенге маржан, білмеске арзан, надандар бәһра ала алмас

6.Қазақтың жамандыққа үйір бола беретұғының бір себебі жұмысының жоқтығы.

Тапсырма:Адасқан сөздер. Берілген сөздерді дұрыс орналастырып сөйлем құра, тыныс белгісін қой.

1. баласы, адамның, әкесінің,адамның бауырың, дұшпаны, баласы,
2. сөйлем, дегеніміз, бір сөз, я бірнеше сөз, тиянақты, білдіретін ойды, тіркесі, сөз
3. ар, жазасы, ауыр, жаза, жазадан, бар.
4. бала,сорлы, әдепті, арлы, бала, әдепсіз, бала, бала.
5. білуге, қыл, пайда, ойла,ар, артық, ойлама, талап.
6. жартас, бір, баяғы, байқамас, қаңқ, түкті, жартас, етер.

Айтылымда                                    

Қалауың бойынша төменде берілген тақырыптар бойынша пікіріңді дәйексөздермен дәлелде

1. Елімнің болашағы – білімді жастар.
2. Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде.
3. Мәңгілік елдің мәңгілік тілі.

Тыңдалым. Оқушылардың Абайдың «Алтыншы сөзін» бейнетаспадан тыңдау сәті.

Оқылым. Мәтіннен керекті деректерді іріктеу үстінде.

Жазылым. Тапсырма бойынша адасқан сөздерді ретімен орналастыру сәті.

Айтылым. Шығармашылық қабілеттерін көрсету үстінде.

 9- сыныпта қазақ тілі «Сызықша қойылатын орындар» бойынша

өтілген сабаққа рефлективті есеп.

Қазақ тілінен 9-сыныпта көп қате жіберетін сызықша қойылатын орындар бойынша өтілген сабақта оқушылардың алған білімдерін орынды жерінде қолдана білуіне баса назар аударылды. Пәнаралық байланыс нәтижесінде оқушылардың оқуын барынша даралау көзделді. Сабақтың оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым бөлімдері бойынша оқушы қажеттілігіне негізделген SMART  мақсат қойылды.

         Нәтижесінде:

Не сәтсіз өтті?

• мәтіннен проблеманы шешу үдерісіне сай үзінділер таңдай білді;
• кең ауқымды мәліметтерді пайдаланды;
• өмірде қолдана білу дағдылары қалыптасты;
• баламалы шешімдер қабылдауда іс-әрекеттің түрлендірілген тәсілдерін пайдалануға бейімділігі артты;
• шығармашылық қабілеттері байқалды;
• өздері игерген мәліметтерді бұған дейінгі меңгерген білімдерімен байланыстыру белсенді үдеріс алды.

Бұл сабақтың сәтті тұстары болды.

Не сәтсіз болды?

• ой жүгірту, тұжырым жасау, проблеманы шешуде оқушылардың белсенділігі бірдей болмады;
• қалай істеуге болатынын анықтауда кейбір оқушылар баяулық танытты;
• топты жігерлендіру жеткіліксіз болды.