Сабақтың тақырыбы: Махамбет Өтемісұлы. Өмірі мен шығармашылығы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға ақынның кім екендігін,оның шығармаларының тақырыбын, мақсатын,тарихын аша отырып, ақынды тағы да жаңа қырынан таныту
Дамытушылық: Оқулық пен қосымша деректерді пайдалануға,өз ойларын еркін
айтуға, өз пікірлерін қорғап,ақын поэзиясын насихаттап,әдеби тілмен сөйлеуге дағдыландыру;
Тәрбиелік: Ақын өміріндегі ұлтжандылықты ұғындыру,батылдыққа, бірлікке, туған жерін,елін,сүюге,қорғауға тәрбиелеу;
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдіс - тәсілдері: түсіндіру, ой қозғау, мағынаны тану,сұрақ – жауаптар, СТО әдістері
Сабақтың көрнекілігі: Ақынның портреті,оқулықтар, интербелсенді тақта, хронологиялық кестелер,тірек-сызбалар
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
а) сәлемдесу;
ә) түгендеу, оқу құралдарын тексеру
б) зейіндерін пәнге аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
Үй тапсырмасына А.Байтұрсыновтың өмірі мен «Өгіз бен бақа», «Егіннің бастары» әңгімесін Венн диаграмма әдісі бойынша талқылау
|
|
|
|
|
Венн диаграммасы Ахмет Байтұрсынов «Өгіз бен бақа» «Егіннің бастары»
|
|
|
IІІ. Жаңа сабақ
|
күйші |
|
ақын |
Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы, қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданы - 20.10.1846, қазіргі Атырау облысы, Индер ауданы, Жарсуат ауылы Қараой жерінде - ақын, күйші, Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің (1836 -38) көсемі әрі жалынды жыршысы. Бала кезінен мұсылманша, орысша оқыған. Әкесі Өтеміс елге ықпалды би болған.
|
батыр |
|
Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің көсемі әрі жалынды жыршысы |
|
|
|
|
ІV. Өмір жолын хронологиялық кестемен түсіндіру.
|
Жыл |
Оқиға |
|
1803 |
Ішкі Бөкей ордасы, қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жанқұс жерінде туған. |
|
1816 |
Сүйінішқали сұлтан шауып, дүние-малын алып кетеді. |
|
1817 |
Өтеміс (Махамбеттің әкесі) қайтыс болды. Махамбет анасымен, Исатай ағасымен тәрбиеледі. |
|
1824-1828 |
Орынбор қаласында Жәңгір ханның ұлы Зұлқарнайының қасында болды. |
|
1829 |
Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтан жасырын өтті деген айыппен ұсталын, Калмыков бекетіндегі абақтыға 2 жылдай қамалды. |
|
1831 |
Түрмеден қашып шықты, бірақ артынша ақталды. |
|
1833 |
Орынбордағы Неплюев кадет корпусында оқиды. |
|
1834 |
Исатай батырымен бірігеді. |
|
1836-1838 |
Бөкей ордасында көтеріліс. |
|
1837 |
Көтерілістің кульминациясы. 15-қарашада Тастөбе деген жерде жарыс болды. |
|
1838 |
12-шілдеде Қилы өзеннің сағасындағы Ақбұлақ деген жерде кездесіп, ұрыс салады. Махамбет Хиуаға жүгіріп кетті. |
|
1839 |
Бұқараға экспедиция (жетекшісі - Ковалевский). |
|
1841 |
7-шілдеде сот "бүліншілікке" тағы араласса, қатаң жазалансын деген үкіммен тұтқыннан босатып, шекарадан өтпеуін қатаң есертті. |
|
1846 |
20-қарашада Атырау облысында жалдама өлтірушілер Махамбетті өлтірді. |
- Махамбет Өтемісұлының шығармашылығына тоқталу.
Өлеңдері
«Мұнар күн» «Арғымаққа оқ тиді» «Қызғыш құс»
«Ереуіл атқа ер салмай» «Исатай деген ағам бар» «Тарланым»
«Ұлы арман» «Азамат ердің баласы» «Исатай сөзі»
«Еріскедей ер болса» «Біртіндеп садақ асынбай» «Баймағамбет сұлтанға»
ҮІ. ББҮ әдісі бойынша сабақты талқылау.
|
Білемін |
Білдім |
Үйренгім келеді |
|
|
|
|
|
Айналайын Ақ Жайық, Ат салмай өтер күн қайда? Еңсесі биік боз орда Еңкеймей кірер күн қайда? Қара бұланның терісін Етік қылар күн қайда? Күдеріден бау тағып, Сауыт киер күн қайда? Күмбір-күмбір кісінетіп, Күреңді мінер күн қайда? Толғамалы ақ мылтық Толғап ұстар күн қайда? Алты құлаш ақ найза
|
|
Ереуіл атқа ер салмай, Егеулі найза қолға алмай, Еңку-еңку жер шалмай, Қоңыр салқын төске алмай, Тебінгі терге шірімей, Терлігі майдай ерімей, Алты малта ас болмай, Өзіңнен туған жас бала Сақалы шығып жат болмай, Ат үстінде күн көрмей, Ашаршылық, шөл көрмей, Өзегі талып ет жемей, Ер төсектен безінбей, Ұлы түске ұрынбай, Түн қатып жүріп, түс қашпай |
|
Мен - мен едім, мен едім! Мен Нарында жүргенде Еңіреген ер едім. Исатайдың барында Екі тарлан бөрі едім. Қай қазақтан кем едім? Бір қазақпен тең едім. Өздеріңдей хандардың, Қарны жуан билердің Атандай даусын ақыртып, Лауазымын көкке шаңыртып, Сұлтанын суға сұлатып, Ханшасын қақпа алдында №, Ернін еттей тесісіп, Кеңірдегін кесісіп, Жыраға басын түсіріп, Жылғадан қанын ағызып, Басын кессем деп едім! Еділдің бойы ен тоғай - Ел қондырсам деп едім. Жағалай жатқан сол елге Мал толтырсам деп едім. Еңсесі биік ақ орда - Еріксіз кірсем деп едім. |
VII. Өзіндік жұмыс. М.Өтемісұлы өлеңдерін мәнерлеп оқу. Кеспе қағаздарға жазылған өлеңдерді таратамын.
VIII. Ой толғау мақсатында тақырыптық мақсатта бес жолды өлең жазу.
- Зат есім. Махамбет
- Сын есім. жалынды, қайсар
- Етістік. жырлайды, қорғады, күй тартты
- Сөйлем. Махамбет Өтемісұлы-жалынды ақын
- Түйін сөз. Ол елін сүйген қайсар батыр
- Сабақты бекіту:
- М.Өтемісұлы кім?
- М.Өтемісұлының өмір жолына тоқтал.
- М.Өтемісұлының шығармашылығы жөнінде не білеміз?
- Оның өлеңдерінің тақырыбы қандай?
- М.Өтемісұлы қай жерде дүниеге өткен?
- Үйге тапсырма беру:
М.Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығы жөнінде түсінік айту. «Мен-мен едім,мен едім» өлеңін жатқа оқу.
- Бағалау
Сабаққа белсенді қатысып отырған оқушыларды мадақтау әдісі арқылы бағалау. Бағаларын күнделіктеріне қою.
Сабақтың тақырыбы: Махамбет Өтемісұлы. Өмірі мен шығармашылығы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға ақынның кім екендігін,оның шығармаларының тақырыбын, мақсатын,тарихын аша отырып, ақынды тағы да жаңа қырынан таныту
Дамытушылық: Оқулық пен қосымша деректерді пайдалануға,өз ойларын еркін
айтуға, өз пікірлерін қорғап,ақын поэзиясын насихаттап,әдеби тілмен сөйлеуге дағдыландыру;
Тәрбиелік: Ақын өміріндегі ұлтжандылықты ұғындыру,батылдыққа, бірлікке, туған жерін,елін,сүюге,қорғауға тәрбиелеу;
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдіс - тәсілдері: түсіндіру, ой қозғау, мағынаны тану,сұрақ – жауаптар, СТО әдістері
Сабақтың көрнекілігі: Ақынның портреті,оқулықтар, интербелсенді тақта, хронологиялық кестелер,тірек-сызбалар
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
а) сәлемдесу;
ә) түгендеу, оқу құралдарын тексеру
б) зейіндерін пәнге аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
Үй тапсырмасына А.Байтұрсыновтың өмірі мен «Өгіз бен бақа», «Егіннің бастары» әңгімесін Венн диаграмма әдісі бойынша талқылау
|
|
|
|
|
Венн диаграммасы Ахмет Байтұрсынов «Өгіз бен бақа» «Егіннің бастары»
|
|
|
IІІ. Жаңа сабақ
|
күйші |
|
ақын |
Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы, қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданы - 20.10.1846, қазіргі Атырау облысы, Индер ауданы, Жарсуат ауылы Қараой жерінде - ақын, күйші, Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің (1836 -38) көсемі әрі жалынды жыршысы. Бала кезінен мұсылманша, орысша оқыған. Әкесі Өтеміс елге ықпалды би болған.
|
батыр |
|
Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің көсемі әрі жалынды жыршысы |
|
|
|
|
ІV. Өмір жолын хронологиялық кестемен түсіндіру.
|
Жыл |
Оқиға |
|
1803 |
Ішкі Бөкей ордасы, қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жанқұс жерінде туған. |
|
1816 |
Сүйінішқали сұлтан шауып, дүние-малын алып кетеді. |
|
1817 |
Өтеміс (Махамбеттің әкесі) қайтыс болды. Махамбет анасымен, Исатай ағасымен тәрбиеледі. |
|
1824-1828 |
Орынбор қаласында Жәңгір ханның ұлы Зұлқарнайының қасында болды. |
|
1829 |
Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтан жасырын өтті деген айыппен ұсталын, Калмыков бекетіндегі абақтыға 2 жылдай қамалды. |
|
1831 |
Түрмеден қашып шықты, бірақ артынша ақталды. |
|
1833 |
Орынбордағы Неплюев кадет корпусында оқиды. |
|
1834 |
Исатай батырымен бірігеді. |
|
1836-1838 |
Бөкей ордасында көтеріліс. |
|
1837 |
Көтерілістің кульминациясы. 15-қарашада Тастөбе деген жерде жарыс болды. |
|
1838 |
12-шілдеде Қилы өзеннің сағасындағы Ақбұлақ деген жерде кездесіп, ұрыс салады. Махамбет Хиуаға жүгіріп кетті. |
|
1839 |
Бұқараға экспедиция (жетекшісі - Ковалевский). |
|
1841 |
7-шілдеде сот "бүліншілікке" тағы араласса, қатаң жазалансын деген үкіммен тұтқыннан босатып, шекарадан өтпеуін қатаң есертті. |
|
1846 |
20-қарашада Атырау облысында жалдама өлтірушілер Махамбетті өлтірді. |
- Махамбет Өтемісұлының шығармашылығына тоқталу.
Өлеңдері
«Мұнар күн» «Арғымаққа оқ тиді» «Қызғыш құс»
«Ереуіл атқа ер салмай» «Исатай деген ағам бар» «Тарланым»
«Ұлы арман» «Азамат ердің баласы» «Исатай сөзі»
«Еріскедей ер болса» «Біртіндеп садақ асынбай» «Баймағамбет сұлтанға»
ҮІ. ББҮ әдісі бойынша сабақты талқылау.
|
Білемін |
Білдім |
Үйренгім келеді |
|
|
|
|
|
Айналайын Ақ Жайық, Ат салмай өтер күн қайда? Еңсесі биік боз орда Еңкеймей кірер күн қайда? Қара бұланның терісін Етік қылар күн қайда? Күдеріден бау тағып, Сауыт киер күн қайда? Күмбір-күмбір кісінетіп, Күреңді мінер күн қайда? Толғамалы ақ мылтық Толғап ұстар күн қайда? Алты құлаш ақ найза
|
|
Ереуіл атқа ер салмай, Егеулі найза қолға алмай, Еңку-еңку жер шалмай, Қоңыр салқын төске алмай, Тебінгі терге шірімей, Терлігі майдай ерімей, Алты малта ас болмай, Өзіңнен туған жас бала Сақалы шығып жат болмай, Ат үстінде күн көрмей, Ашаршылық, шөл көрмей, Өзегі талып ет жемей, Ер төсектен безінбей, Ұлы түске ұрынбай, Түн қатып жүріп, түс қашпай |
|
Мен - мен едім, мен едім! Мен Нарында жүргенде Еңіреген ер едім. Исатайдың барында Екі тарлан бөрі едім. Қай қазақтан кем едім? Бір қазақпен тең едім. Өздеріңдей хандардың, Қарны жуан билердің Атандай даусын ақыртып, Лауазымын көкке шаңыртып, Сұлтанын суға сұлатып, Ханшасын қақпа алдында №, Ернін еттей тесісіп, Кеңірдегін кесісіп, Жыраға басын түсіріп, Жылғадан қанын ағызып, Басын кессем деп едім! Еділдің бойы ен тоғай - Ел қондырсам деп едім. Жағалай жатқан сол елге Мал толтырсам деп едім. Еңсесі биік ақ орда - Еріксіз кірсем деп едім. |
VII. Өзіндік жұмыс. М.Өтемісұлы өлеңдерін мәнерлеп оқу. Кеспе қағаздарға жазылған өлеңдерді таратамын.
VIII. Ой толғау мақсатында тақырыптық мақсатта бес жолды өлең жазу.
- Зат есім. Махамбет
- Сын есім. жалынды, қайсар
- Етістік. жырлайды, қорғады, күй тартты
- Сөйлем. Махамбет Өтемісұлы-жалынды ақын
- Түйін сөз. Ол елін сүйген қайсар батыр
- Сабақты бекіту:
- М.Өтемісұлы кім?
- М.Өтемісұлының өмір жолына тоқтал.
- М.Өтемісұлының шығармашылығы жөнінде не білеміз?
- Оның өлеңдерінің тақырыбы қандай?
- М.Өтемісұлы қай жерде дүниеге өткен?
- Үйге тапсырма беру:
М.Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығы жөнінде түсінік айту. «Мен-мен едім,мен едім» өлеңін жатқа оқу.
- Бағалау
Сабаққа белсенді қатысып отырған оқушыларды мадақтау әдісі арқылы бағалау. Бағаларын күнделіктеріне қою.